Kıymetli Evrakın Ziyaı (Kaybolması) Halinde Ne Yapılmalıdır?

Giriş

Ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olan kıymetli evrak, senet, çek, bono gibi hukuki sonuç doğuran belgelerdir. Bu belgeler, yalnızca içerdikleri hak nedeniyle değil, aynı zamanda senedin bizzat kendisinin hak doğurması özelliği nedeniyle çok önemlidir. Ancak zaman zaman kıymetli evrakın kaybolması, çalınması veya zayi olması mümkündür. Böyle bir durumda kıymetli evrakın ziyaı (kaybolması) gündeme gelir. Peki, kıymetli evrak kaybolduğunda hak sahipleri ne yapmalıdır?

Kıymetli Evrakın Ziyaı Nedir?

Ziya, kelime anlamı olarak kaybolma, yok olma demektir. Kıymetli evrakın ziyaı, senedin:

Kaybolması,
Çalınması,
Yanması, yırtılması gibi kullanılmaz hale gelmesi,
durumlarını ifade eder.

Burada önemli olan, hak sahibinin senedi kullanamaz hale gelmesidir. Çünkü kıymetli evraklarda hak, senede sıkı sıkıya bağlıdır.

Ziya Halinde Başvurulacak Yol: İptal Davası

Kıymetli evrakın ziyaı halinde başvurulacak en önemli yol, iptal davasıdır. Türk Ticaret Kanunu’na göre hamil, kaybolan senet için mahkemeye başvurarak iptal kararı alabilir.

Yetkili Mahkeme: Senedin ödeneceği yer mahkemesidir.
Davayı Kim Açabilir: Senedin hamilidir (meşru hak sahibi).
Amaç: Ziya nedeniyle senedin geçerliliğinin kaldırılması ve yeni bir hak doğurma yolunun açılmasıdır.

İptal Davasının Türleri

Çek ve Poliçe gibi emre yazılı senetlerde:
- Mahkeme, ilan yoluyla senedi elinde bulunduranların bildirilmesini ister.
- Belirlenen süre sonunda kimse başvurmazsa senet iptal edilir.
Nama yazılı senetlerde:
- Nama yazılı senetlerde, kayıp bildirimi daha kolaydır.
- Senet iptal edilirse, hak sahibine yeni bir senet düzenlenebilir.

Kıymetli Evrakın Ziyaı Halinde İzlenecek Adımlar

Durumun Tespiti: Kaybolma, çalınma veya ziya halinin fark edilmesi.
Bankaya/İlgili Kuruma Bildirim: Çek veya bono kaybolduysa, ödeme yapılmaması için ilgili bankaya ya da borçluya derhal haber verilmeli.
Mahkemeye Başvuru: Hamil, yetkili mahkemede iptal davası açmalı.
İlan Süreci: Mahkeme, gazetede veya resmi ilan yollarıyla senedin bulunması için duyuru yapar.
Sürenin Dolması: Süre sonunda kimse başvurmazsa, senet iptal edilir.
Yeni Senet Düzenlenmesi: İptal kararı ile birlikte hamil, hakkını başka yollarla (örneğin yeni senet talebi veya alacak davası) kullanabilir.

Kurgusal Örnek Olay

Olay:
Bir tekstil firması olan A Şirketi, alacağına karşılık 100.000 TL’lik bir bono alır. Ancak şirketin muhasebe departmanında çıkan bir yangında bono yanar ve kullanılmaz hale gelir.

Durum:
A Şirketi, elinde bono olmadan alacağını tahsil edemeyecektir. Çünkü bono, alacağı ispat eden ve tahsili sağlayan tek belgedir.

Çözüm:

A Şirketi, bononun düzenlendiği yerdeki ticaret mahkemesine başvurarak iptal davası açar.
Mahkeme, ilan yoluyla üçüncü kişilere süre verir.
Süre içinde kimse başvurmazsa, mahkeme bononun iptaline karar verir.
İptal kararı ile birlikte A Şirketi, borçluya karşı doğrudan alacak davası açabilir.

Bu olayda görüldüğü üzere, kıymetli evrakın kaybolması halinde tek yol mahkemeden iptal kararı almaktır.

Ziya Halinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Hamil, senedi kaybeder kaybetmez harekete geçmelidir.
Bankaya veya borçluya bildirim yapılmazsa, senet kötü niyetli üçüncü kişiler tarafından kullanılabilir.
İptal davası açılmadan, hak sahibinin borçludan doğrudan tahsil imkânı yoktur.

Yanlış Bilinenler

“Fotokopi ile alacak ispatlanır.” → Yanlış. Kıymetli evraklarda hak, senedin aslında saklıdır. Fotokopi ile işlem yapılamaz.
“Kaybolan senet otomatik olarak geçersiz olur.” → Yanlış. Geçerlilik, ancak mahkeme kararı ile sona erer.
“Ziya halinde borçlu ödeme yapmaz.” → Yanlış. İptal kararı sonrası borçlu ödeme yükümlülüğünü sürdürür.

Sonuç

Kıymetli evrakın ziyaı (kaybolması), hak sahibinin ciddi bir mağduriyet yaşamasına neden olabilir. Çünkü kıymetli evraklarda hak, senet ile birlikte var olur. Bu nedenle kayıp halinde mutlaka iptal davası açılmalı, ilan süreci beklenmeli ve mahkeme kararı ile senedin geçerliliği kaldırılmalıdır. Bu süreç tamamlandığında, hamil alacağını koruma altına alır ve yeniden tahsil imkânına kavuşur.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut

Single Blog Title