Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Kıymetli Evraka Bağlı Alacak İpoteği

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılığın en önemli araçlarından biri olup yüksek ekonomik değer taşıyan gemiler, yalnızca taşıma fonksiyonlarıyla değil, aynı zamanda finansman faaliyetlerinde teminat aracı olarak da kullanılmaktadır. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), gemi ipoteğini ayrıntılı şekilde düzenlemiş, hem alacaklının hem de borçlunun menfaatlerini koruyan dengeli bir yapı oluşturmuştur.

Gemi ipoteği, farklı türlerde kurulabilir. Bunlardan biri de kıymetli evraka bağlı alacak ipoteğidir. Özellikle kambiyo senetleri (bono, poliçe, çek) gibi kıymetli evraka dayalı alacakların güvence altına alınmasında tercih edilen bu ipotek türü, deniz ticaretinde kredi ilişkilerinde sıkça kullanılmaktadır.

---

Kıymetli Evrak Kavramı

Kıymetli evrak, üzerinde yazılı hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği veya başkasına devredilemeyeceği belgeleri ifade eder.

Başlıca Türleri

• Poliçe
• Bono (emre muharrer senet)
• Çek
• Nama, emre veya hamiline yazılı diğer senetler

Kıymetli evraka dayalı alacaklar, özellikle finansman ve kredi işlemlerinde güvence ihtiyacı nedeniyle ipotekle desteklenebilmektedir.

---

Kıymetli Evraka Bağlı Alacak İpoteği Nedir?

Kıymetli evraka bağlı alacak ipoteği, bir kambiyo senedinden doğan veya kıymetli evraka dayalı olarak ispat edilen alacağın gemi ipoteği ile teminat altına alınmasıdır.

Özellikleri

• Teminat, senetten doğan alacağa bağlıdır.
• Alacak, kıymetli evrakın varlığına ve geçerliliğine bağlıdır.
• Senetteki alacak sona ererse ipotek de kendiliğinden sona erer.
• İpotekli alacaklı, senet nedeniyle doğan borcun ödenmemesi halinde gemi ipoteğine dayanarak cebri icra yoluna başvurabilir.

---

Hukuki Dayanak

• TTK m. 1013 ve devamı: Gemi ipoteğine ilişkin hükümleri içerir.
• TMK m. 851 ve devamı: İpoteğin fer’î niteliğini ve alacakla birlikte sona ermesini düzenler.
• TTK m. 645 – 849: Kıymetli evrak hükümlerini düzenler.
• 2004 sayılı İİK m. 167 vd.: Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunu düzenler.

---

Kuruluş Şartları

1. Yazılı Sözleşme

• Taraflar arasında yazılı bir ipotek sözleşmesi yapılmalıdır.
• Sözleşmede, ipoteğin teminat altına aldığı kıymetli evrak belirtilmelidir.

2. Sicile Tescil

• İpoteğin geçerliliği için gemi siciline tescil edilmesi gerekir.
• Sicilde, alacağın kıymetli evraka bağlı olduğunun gösterilmesi önemlidir.

3. Derece Sistemi

• Kıymetli evraka bağlı alacak ipoteği de derece sisteminde yer alır.
• Alacaklı, kendi derecesine göre geminin satış bedelinden tatmin edilir.

---

Sağladığı Haklar

• Alacaklı, senetten doğan alacağı ödenmezse gemi ipoteğine dayanarak satış talep edebilir.
• Satış bedelinden, dereceye göre alacağını tahsil eder.
• Sigorta tazminatı ve kamulaştırma bedeli gibi gemi yerine geçen değerler üzerinde de hakkını ileri sürebilir.
• Alacaklı, kambiyo senetlerine özgü haciz yolunu da kullanabilir.

---

Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Kıymetli evraka bağlı alacakların ipotekle güvence altına alınabileceğini kabul etmiştir.
• Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: İpotekli alacaklının senet alacağını öne sürerek cebri icra yoluna başvurabileceğini vurgulamıştır.
• Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: İpoteğin fer’î niteliği gereği, kıymetli evraka bağlı alacağın sona ermesiyle ipoteğin de sona ereceğini teyit etmiştir.

---

Alacaklı Açısından Önemi

• Kambiyo senetlerinden doğan alacakların güvence altına alınması sağlanır.
• Cebri icra yoluyla tahsil kolaylaşır.
• Uluslararası ticari ilişkilerde kredi verenlerin güvenini artırır.

---

Borçlu (Gemi Maliki) Açısından Önemi

• Borçlu, kıymetli evraka dayalı yükümlülüklerini gemi ipoteğiyle güvence altına alarak finansmana erişim sağlar.
• Ancak ödeme yapılmazsa gemisini kaybetme riski vardır.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Senedin geçersizliği halinde ipoteğin akıbeti tartışmalı hale gelebilir.
2. Sicilde alacağın niteliğinin açıkça gösterilmemesi uyuşmazlık yaratabilir.
3. Aynı gemi üzerinde farklı ipotek türlerinin bulunması, derece sırasının belirlenmesinde sorun doğurabilir.
4. Alacaklının hem kambiyo senetlerine özgü haciz yolunu hem de ipoteğe dayalı icra yolunu kullanması çakışmalara neden olabilir.

---

Çözüm Önerileri

1. İpotek sözleşmesinde kıymetli evraka bağlı alacağın türü ve tutarı net yazılmalıdır.
2. Sicil kayıtları şeffaf tutulmalı, ipoteğin kıymetli evraka bağlı olduğu açıkça belirtilmelidir.
3. Alacaklıların menfaat dengesini korumak için Yargıtay içtihatları doğrultusunda uygulamada birlik sağlanmalıdır.
4. Senet geçersiz olduğunda ipoteğin akıbetini düzenleyen açık hükümlere yer verilmesi faydalı olacaktır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, alacaklıya güçlü bir güvence sağlar. Kıymetli evraka bağlı alacak ipoteği, özellikle kambiyo senetlerinden doğan alacakların güvence altına alınması açısından büyük önem taşır.

• Senetten doğan alacak ödenmezse alacaklı, gemi ipoteğine dayanarak cebri icra yoluna gidebilir.
• Alacaklı, geminin satış bedelinden alacağını tahsil edebilir.
• Ancak senedin geçersizliği, ipoteğin de sona ermesine yol açabilir.

Sonuç olarak, kıymetli evraka bağlı alacak ipoteği, uluslararası deniz ticaretinde kredi güvenliğini artıran, taraflar arasındaki finansman ilişkilerini güçlendiren etkili bir teminat türüdür.