Kartelleşme ve Uyumlu Eylemler: Rekabetin Sessiz Düşmanı
Giriş
Piyasada rekabet, tüketici refahının ve ekonomik verimliliğin temel taşlarından biridir. Ancak bazı teşebbüsler, serbest rekabetin yarattığı fiyat baskısını ortadan kaldırmak, pazar paylarını korumak veya artırmak amacıyla kartelleşme ve uyumlu eylemler yoluna başvurabilmektedir.
Türk Rekabet Hukuku’nda bu tür anlaşmalar, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK) kapsamında en ağır şekilde yasaklanmış rekabet ihlalleri arasında yer alır.
Kartel Nedir?
Kartel, iki veya daha fazla rakip teşebbüsün; fiyat, üretim miktarı, bölge paylaşımı, müşteri paylaşımı veya ihalelere ilişkin hususlarda aralarında rekabeti kısıtlayıcı şekilde anlaşmaları anlamına gelir.
Türk hukuku açısından kartelin unsurları şunlardır:
-
Teşebbüsler Arasında Anlaşma veya Uyumlu Eylem
-
Rekabetin Amaç veya Etki Bakımından Kısıtlanması
-
Ekonomik Hayatta Tüketici Zararının Oluşması veya Oluşma Tehlikesi
Rekabet Kurulu kararlarında, kartelin rekabet ihlallerinin en ağır türü olduğu ve yaptırımların da buna göre belirlendiği vurgulanır.
Uyumlu Eylem Nedir?
Uyumlu eylem, teşebbüsler arasında yazılı veya sözlü açık bir anlaşma bulunmasa bile, piyasa davranışlarının bilinçli olarak birbirine paralel hale getirilmesi durumudur.
Örneğin:
-
Rakip şirketlerin benzer tarihlerde ve oranlarda fiyat artışı yapması
-
İhalelerde teklif vermeme yönünde örtülü bir koordinasyon
-
Kampanya dönemlerinin aynı zamana denk getirilmesi
Bu durum, Rekabet Kurulu tarafından delil ve piyasa verileri ile tespit edilir. Yazılı bir sözleşme olmasa bile, ekonomik rasyonalite ile açıklanamayan paralel davranışlar uyumlu eylem şüphesini güçlendirir.
Türk Hukuku’nda Hukuki Dayanak
4054 sayılı RKHK’nın madde 4 hükmü, kartel ve uyumlu eylemleri açıkça yasaklar:
“Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma veya kısıtlama amacını taşıyan yahut bu etkiyi doğuran teşebbüsler arası anlaşmalar ve uyumlu eylemler hukuka aykırıdır ve yasaktır.”
Bu yasak mutlak olup, rekabeti kısıtlayıcı anlaşmalar kural olarak hükümsüz sayılır. Rekabet Kurulu’nun yaptırım yetkisi ise idari para cezası ve düzeltici önlemler şeklinde uygulanır.
Kartel Türleri
Kartelleşme farklı şekillerde ortaya çıkabilir:
-
Fiyat Kartelleri
-
En yaygın türüdür. Rakipler, satış fiyatlarını sabitleme veya asgari fiyat belirleme konusunda anlaşırlar.
-
-
Bölge/Müşteri Paylaşımı Kartelleri
-
Pazar, coğrafi bölgelere veya müşteri gruplarına ayrılır. Her teşebbüs sadece kendine tahsis edilen bölgede faaliyet gösterir.
-
-
Üretim/Hacim Kısıtlama Kartelleri
-
Üretim miktarları kısıtlanarak arz azaltılır, fiyatlar yükseltilir.
-
-
İhale Kartelleri
-
Kamu veya özel sektör ihalelerinde, teklif vermeme, önceden belirlenmiş teklif sunma gibi rekabeti ortadan kaldırıcı anlaşmalar yapılır.
-
Uyumlu Eylemin Tespiti
Rekabet Kurulu, uyumlu eylemleri genellikle şu yollarla tespit eder:
-
Elektronik yazışmalar (e-posta, WhatsApp vb.)
-
Sektörel veri analizi (paralel fiyat artışları, eş zamanlı kampanya değişiklikleri)
-
İtirafçı beyanları (leniency programı kapsamında yapılan başvurular)
-
Saha incelemeleri ve yerinde denetimler
Yaptırımlar
Kartel ve uyumlu eylemlere katılan teşebbüsler hakkında:
-
İdari Para Cezası
-
İlgili teşebbüsün Türkiye cirosunun %10’una kadar.
-
-
Yöneticilere Cezai Sorumluluk
-
İhlalde rol alan yöneticilere, teşebbüs cirosunun %5’ine kadar idari para cezası.
-
-
Hukuki Sonuçlar
-
Anlaşma hükümsüz sayılır.
-
Zarar görenler, tazminat davası açabilir.
-
Leniency Programı (Pişmanlık İndirimi)
Rekabet Kurulu’nun “Pişmanlık Yönetmeliği” ile kartel üyelerine, ihlali itiraf edip delil sağlayanlara cezadan indirim veya tamamen muafiyet tanınmaktadır.
Bu sistem, kartellerin kendi içinden çözülmesini amaçlar.
Uluslararası Boyut
Kartelleşme sadece ulusal değil, uluslararası ticaret açısından da ciddi sonuçlar doğurur.
AB Rekabet Hukuku (TFEU m.101) ve ABD Antitröst Hukuku’nda da benzer yasaklar bulunmaktadır. Özellikle uluslararası karteller, çok ülkeli soruşturmalara ve milyar dolarlık cezalara konu olabilmektedir.
Örnek Olay: Rekabet Kurulu Kararı
Bir akaryakıt dağıtım sektöründe faaliyet gösteren teşebbüslerin, bayilere uygulanacak indirim oranlarını birlikte belirledikleri tespit edilmiş; Rekabet Kurulu bu durumu fiyat karteli olarak değerlendirip şirketlere toplamda yüz milyonlarca TL idari para cezası vermiştir.
Şirketler İçin Uyum Önerileri
Kartel ve uyumlu eylem risklerinden kaçınmak için şirketlerin:
-
Rekabet hukuku eğitimleri düzenlemesi
-
İç denetim mekanizmaları kurması
-
Rakiplerle fiyat, bölge veya ihale konusunda her türlü bilgi paylaşımından kaçınması
-
Rekabet Kurulu’nun yerinde inceleme yetkisine karşı hazırlık planı yapması gerekir.
Sonuç
Kartelleşme ve uyumlu eylemler, kısa vadede teşebbüsler için cazip görünse de uzun vadede yüksek cezalar, itibar kaybı ve hukuki sorumluluk doğurur.
Türk Rekabet Hukuku’nda bu tür ihlaller, pazar ekonomisinin temelini sarsan davranışlar olarak kabul edildiğinden, hem idari hem de hukuki yaptırımlar oldukça ağırdır.
Dolayısıyla, şirketler açısından en güvenli strateji, rekabet hukuku uyum programlarını hayata geçirmek ve şeffaf, dürüst rekabeti esas almaktır.
About Post Author
