Karşılıksız Çekte Ceza Davası ile Hukuk Davası Arasındaki İlişki
Karşılıksız Çekte Ceza Davası ile Hukuk Davası Arasındaki İlişki
Giriş
Çek, ticari hayatta en çok kullanılan kıymetli evraklardan biridir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve 5941 sayılı Çek Kanunu, çekin düzenlenmesi, ibrazı ve karşılıksız çıkması durumlarında uygulanacak hükümleri ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Ancak uygulamada en çok tartışılan konulardan biri, karşılıksız çek düzenlenmesi halinde açılan ceza davası ile hukuk davası arasındaki ilişkidir.
Çek, yalnızca ekonomik bir ödeme aracı değil; aynı zamanda hukuki ve cezai yaptırımlara bağlanmış bir belgedir. Bu nedenle, karşılıksız çek düzenleyen keşideci hem hukuk davasında tazminat ve alacak talepleriyle hem de ceza davasında yaptırımlarla karşı karşıya kalabilmektedir.
Karşılıksız Çek Suçu ve Ceza Davası
Hukuki Dayanak
- 5941 sayılı Çek Kanunu m. 5: Karşılıksız çek düzenlemek suç olarak tanımlanmıştır.
- Keşideci, ibraz süresi içinde ödenmek üzere çek düzenlemesine rağmen hesabında yeterli karşılık bulundurmamışsa cezai sorumluluğu doğar.
Ceza Davasının Özellikleri
- Cumhuriyet Savcılığı tarafından resen açılır.
- Hükmedilen yaptırım, çoğunlukla adli para cezasıdır.
- Adli para cezasının ödenmemesi durumunda ceza hapis cezasına çevrilebilir.
- Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilir.
Ceza Davasında İleri Sürülen Savunmalar
- Çekin bedelsiz olmadığı (bedelsizlik def’i),
- Çekin süresinde ibraz edilmediği,
- Çekin keşideciden habersiz veya yetkisiz imzayla düzenlendiği,
- Çek bedelinin sonradan ödendiği.
Karşılıksız Çek Nedeniyle Açılan Hukuk Davaları
Hukuki Dayanak
- TTK m. 780-823 ve İcra İflas Kanunu (İİK) m. 167 vd.
- Hamil, karşılıksız çıkan çek nedeniyle keşideciye, cirantalara ve avalistlere karşı hukuk davası açabilir.
Hukuk Davalarının Türleri
- Alacak Davası: Çek bedelinin tahsili için açılır.
- Tazminat Davası: Çekin karşılıksız çıkması nedeniyle hamilin uğradığı zararlar için açılır.
- İcra Takibi: Çek, kambiyo senedi olduğundan, kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibe konulabilir.
Hukuk Davasının Özellikleri
- Taraflar arasında özel hukuk ilişkisine dayanır.
- Mahkemeler, çekin geçerliliği ve borcun varlığı üzerinden karar verir.
- Hamil, çek bedelini faizi ve masraflarıyla birlikte talep edebilir.
Ceza Davası ile Hukuk Davası Arasındaki Temel Farklar
| Unsur | Ceza Davası | Hukuk Davası |
|---|---|---|
| Amaç | Kamu düzenini korumak, çek sistemine güveni sağlamak | Hamilin alacağını tahsil etmesini sağlamak |
| Başlatan | Cumhuriyet Savcılığı | Hamil (özel hukuk kişisi) |
| Sonuç | Adli para cezası, çek yasağı, sicil kaydı | Alacak tahsili, tazminat, faiz |
| Taraflar | Devlet ve sanık | Hamil ve borçlu (keşideci/ciranta/avalist) |
| Delil Değerlendirmesi | Ceza muhakemesi kuralları | Medeni yargılama usulü kuralları |
Ceza Davası ile Hukuk Davası Arasındaki İlişki
1. Birbirinden Bağımsızlık İlkesi
Her iki dava türü farklı hukuki alanlara aittir:
- Ceza davası, kamu düzenine yönelik;
- Hukuk davası, özel alacak ilişkisine yöneliktir.
Dolayısıyla ceza davasındaki hüküm, hukuk davasını doğrudan etkilemez.
2. Ceza Yargılamasındaki Tespitlerin Etkisi
Her ne kadar bağımsızlık ilkesi geçerli olsa da, ceza yargılamasında yapılan bazı tespitler hukuk davasında dikkate alınabilir. Örneğin:
- Çekin sahte olduğu tespit edilmişse, hukuk davasında da bu husus geçerlidir.
- Çek bedelinin ödendiği ceza davasında sabitlenirse, hukuk davasında alacak talebi reddedilebilir.
3. Hukuk Davasında Verilen Kararların Ceza Davasına Etkisi
- Hukuk davasında çekin geçerli olduğuna karar verilirse, bu doğrudan ceza davasını bağlamaz.
- Ancak sanık lehine delil olarak kullanılabilir.
4. Ödeme ve Sulh Halinde İlişki
Çek bedelinin ödenmesi halinde:
- Ceza davası ortadan kaldırılabilir veya düşme kararı verilir.
- Hukuk davası da konusuz kalır.
5. Yargıtay İçtihatları
- Yargıtay 19. CD, 2017/8562 E., 2018/4321 K.: Ceza davasının hukuk davasına doğrudan etkisi olmadığı, ancak maddi vakıaların değerlendirilmesinde dikkate alınabileceği belirtilmiştir.
- Yargıtay 11. HD, 2016/4521 E., 2017/8735 K.: Çek bedelinin ödendiği hallerde hem ceza davasının düşeceği hem de hukuk davasının konusuz kalacağı hüküm altına alınmıştır.
Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- Çifte Yargılama Algısı: Keşideci hem ceza davası hem hukuk davasıyla karşılaştığında mükerrerlik algısı oluşmaktadır.
- Delillerin Çelişkili Değerlendirilmesi: Ceza mahkemesi ve hukuk mahkemesi aynı konuda farklı değerlendirmeler yapabilmektedir.
- Yargılama Sürelerinin Uzaması: Tarafların farklı yargı mercilerinde ayrı ayrı dava yürütmeleri ekonomik ve zaman kaybına yol açmaktadır.
- Ödeme Sonrası Yargılamalar: Çek bedeli ödendiği halde davaların konusuz kalması sürecinde gecikmeler yaşanabilmektedir.
Çözüm Önerileri
- Ceza ve hukuk davaları arasında etkin bilgi paylaşımı sağlanmalı.
- Çek bedelinin ödenmesi halinde, her iki dava türünde de yargılamaların hızla sonlandırılması için yasal düzenleme yapılmalı.
- Yargıtay’ın içtihatlarıyla uygulamadaki belirsizlikler giderilmeli.
- Elektronik çek sistemleri yaygınlaştırılarak karşılıksız çeklerin önüne geçilmeli.
Sonuç
Karşılıksız çek, hem ticari hem hukuki hem de cezai sonuçlar doğuran çok yönlü bir sorundur. Ceza davası, kamu düzenini korumak ve çek sistemine güveni sağlamak amacıyla açılırken; hukuk davası, hamilin alacağını tahsil etmesine yöneliktir.
Her iki dava arasında doğrudan bağ olmasa da, maddi vakıaların değerlendirilmesi bakımından karşılıklı etkiler bulunmaktadır. Çek bedelinin ödenmesi halinde, her iki dava da konusuz kalmaktadır.
Sonuç olarak, karşılıksız çeklerde ceza ve hukuk davalarının ilişkisi, bağımsızlık ilkesine rağmen fiilen etkileşimli bir süreçtir. Bu nedenle, hamilin alacağını güvence altına alabilmesi için her iki süreci de titizlikle takip etmesi, keşidecinin ise hukuki ve cezai sorumluluklarını iyi bilmesi gerekir.
About Post Author
