Kanada’da Vatandaşlık Sonradan Geri Alınabilir mi?

GİRİŞ

Kanada vatandaşlığı, yalnızca hukuken belirli şartların yerine getirilmesiyle kazanılmakla kalmaz; aynı zamanda belirli durumlarda geri alınabilen bir statüdür. Bu durum, vatandaşlık statüsünün mutlak ve ebedi bir hak değil, bazı koşullarda geri alınabilir bir hukukî kurum olduğunu ortaya koyar. Kanada hukuk sisteminde, vatandaşlığın iptali (revocation of citizenship) süreci hem federal düzeyde hem de uluslararası insan hakları standartları çerçevesinde düzenlenmiştir.

1. Hukuki Çerçeve: Vatandaşlık Yasası (Citizenship Act)

Kanada’da vatandaşlığın kazanılması, korunması ve kaybedilmesi ile ilgili temel düzenlemeler, Citizenship Act (R.S.C., 1985, c. C-29) adlı federal yasa kapsamında ele alınmaktadır. Bu yasa uyarınca Kanada vatandaşlığının iptali yalnızca bazı sınırlı ve ciddi durumlarda mümkündür.

2. Vatandaşlığın İptal Edilebileceği Haller

Kanada vatandaşlığı, özellikle aşağıdaki hukuki gerekçelere dayanarak geri alınabilir:

a. Yalan Beyan ve Bilgi Saklama (Misrepresentation)

Vatandaşlık başvurusu sırasında;

• Yalan bilgi verilmesi,

• Belgelerde sahtecilik yapılması,

• Önemli bir bilginin kasten gizlenmesi,

durumlarında Kanada Göçmenlik, Mülteciler ve Vatandaşlık Dairesi (IRCC) veya Kamu Güvenliği Bakanlığı tarafından vatandaşlığın iptali prosedürü başlatılabilir.

b. Savaş Suçları, İnsanlığa Karşı Suçlar

Vatandaşlık kazandıktan sonra ya da başvuru öncesinde;

• Savaş suçu (war crime),

• Soykırım (genocide),

• İnsanlığa karşı suç (crime against humanity),

gibi uluslararası ağır suçlara karıştığı tespit edilen kişilerin vatandaşlığı iptal edilebilir.

c. Milli Güvenliği Tehdit Eden Eylemler

Kanada Vatandaşlık Yasası’na göre aşağıdaki kişiler vatandaşlıktan çıkarılabilir:

• Casusluk faaliyetinde bulunanlar,

• Terör örgütü üyeliği ya da terör faaliyetlerinde bulunanlar,

• Milli güvenliği tehlikeye atan eylemleri olanlar.

Ancak bu iptal kararı her zaman yargı denetimine tabidir.

3. Revocation Süreci: Vatandaşlığın İptal Prosedürü

Vatandaşlığın iptali, aşağıdaki prosedür ile gerçekleştirilir:

1. IRCC Bildirimi: İptal gerekçesiyle ilgili resmi yazılı bildirim kişiye tebliğ edilir.

2. Yanıt Hakkı: Kişi, bildirimden sonra 60 gün içinde yazılı savunmasını sunabilir.

3. Yargı Süreci: Bazı durumlarda Federal Court of Canada doğrudan vatandaşlık iptali kararı verir.

4. İtiraz ve Temyiz: Vatandaşlık iptali kararı, gerekçesine göre yargı yoluyla temyize konu olabilir.

4. Vatandaşlığın Geri Alınması: Çifte Vatandaşlık Durumu

Eğer kişi yalnızca Kanada vatandaşıysa, vatandaşlıktan çıkarılması devletsiz bırakma (statelessness) yasağına takılır. Ancak kişi çifte vatandaş ise ve örneğin hem Kanada hem Pakistan vatandaşıysa, Kanada vatandaşlığı geri alınabilir. Bu, uluslararası insan hakları hukuku çerçevesinde değerlendirilen önemli bir koruma mekanizmasıdır.

2017 Reformları (Bill C-6) çerçevesinde, sadece kanunen Kanada vatandaşı olan herkesin eşit haklara sahip olması ve çifte vatandaşların farklı muameleye tabi tutulmaması gerektiği yönünde düzenlemeler getirilmiştir. Bu reformla birlikte terör suçları nedeniyle vatandaşlıktan çıkarma uygulaması daraltılmıştır.

5. Uluslararası Hukuk ve AİHM Standartları

Kanada vatandaşlığının iptali sürecinde, aşağıdaki uluslararası ilkelere uyulması gerekmektedir:

• İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi m.15: Her bireyin bir vatana sahip olma hakkı vardır.

• 1961 Statelessness Convention: Bir kişinin vatandaşlık iptaliyle devletsiz hale getirilmesi yasaktır.

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları, vatandaşlığın keyfi olarak geri alınmasının özel hayata müdahale olduğunu kabul etmektedir.

Her ne kadar Kanada AİHM yargı yetkisine tabi olmasa da, bu tür standartlar özellikle ülke içi anayasal yargılama ve Federal Mahkeme kararlarında dolaylı etkide bulunmaktadır.

6. Vatandaşlık İptaline Karşı Hukuki Koruma Yolları

Kanada’da vatandaşlık iptali kararlarına karşı bireyin aşağıdaki hukuki başvuru hakları vardır:

• Federal Court of Canada’ya başvuru: Kararın iptali talep edilebilir.

• Adli inceleme (Judicial Review): İdari sürecin hukuka uygunluğunun denetlenmesi.

• Temyiz başvurusu (Appeal): Özellikle Anayasal hak ihlalleri için bir üst mahkemeye taşınabilir.

• İnsan Hakları Komisyonu başvurusu: Ayrımcılık veya temel hak ihlali iddiaları durumunda kullanılabilir.

7. Güncel Yargı Kararları ve Örnekler

Örnek: Minister of Citizenship and Immigration v. Vavilov (2019 SCC 65)

Bu karar, idari kararların yargı denetimine tabi olduğunu ve gerekçelendirmenin önemini vurgulayan emsal niteliğinde bir karardır. Vatandaşlıkla ilgili idari süreçlerde alınan kararların açık, şeffaf ve hukuki dayanaktan yoksun olmaması gerektiğini ortaya koyar.

Örnek: 2015 yılında vatandaşlığı iptal edilen Zakaria Amara

Toronto’daki bir terör eylemi planıyla bağlantılı olarak hüküm giymiş ve vatandaşlığı iptal edilmişti. Ancak Bill C-6 kapsamında bu karar daha sonra kaldırıldı.

8. Sonuç: Vatandaşlık Güvenceli Ama Koşullu Bir Statüdür

Kanada vatandaşlığı önemli haklar sunan bir statü olmakla birlikte, özellikle başvuru sürecinde dürüstlük ilkesinin ihlali veya ağır kamu güvenliği tehditleri söz konusu olduğunda geri alınabilen bir haktır. Ancak her vatandaşlık iptali, yargı güvencesine tabidir ve keyfîlik ilkesine karşı ciddi koruma mekanizmaları mevcuttur.