Kanada’da Uluslararası Koruma Başvurusu Hukuken Nasıl İşler?

GİRİŞ

Kanada, uluslararası koruma hakkı tanıyan devletlerden biridir ve 1951 Cenevre Sözleşmesi ile 1967 Protokolü’ne taraftır. Bu çerçevede, sığınma başvurularını hem birey hakları hem de kamu düzeni hassasiyetiyle değerlendirmekte, göçmenlik sistemine entegre bir uluslararası koruma prosedürü işletmektedir. Kanada’da uluslararası koruma başvuruları; mültecilik, tamamlayıcı koruma (subsidiary protection) ve insani nedenlere dayalı oturum olmak üzere üç ana kategoride ele alınır.

1. Uluslararası Koruma Başvurusunun Tanımı ve Dayanağı

Uluslararası koruma, bireyin kendi ülkesinde zulme uğrama riski nedeniyle başka bir devlete sığınma talebinde bulunmasıdır. Kanada’da bu başvurular, Immigration and Refugee Protection Act (IRPA) adlı yasal düzenleme uyarınca yürütülür.

Başlıca Hukuki Dayanaklar:

• IRPA (Sığınma ve Göçmenlik Koruma Yasası)

• 1951 Cenevre Sözleşmesi

• Kanada Anayasası (Charter of Rights and Freedoms)

• Yargı içtihatları (Federal Court, Refugee Appeal Division kararları)

2. Kimler Başvuru Yapabilir?

Aşağıdaki kişiler Kanada’da uluslararası koruma talebinde bulunabilir:

• Kanada sınır kapısından (havalimanı, liman, kara sınırı) giriş yaparken iltica talep eden yabancılar.

• Kanada’ya vizeyle ya da vizesiz gelen ve ülke içinden başvuru yapan kişiler.

• Deport edilme tehdidi altındaki bireyler.

• Cezaevinde olan ve kendi ülkesine gönderilirse zulüm göreceğini iddia eden kişiler.

Not: ABD üzerinden gelen sığınmacılar, “Safe Third Country Agreement” uyarınca başvuru hakkına sahip olmayabilir. Ancak aile bağı, küçük çocuk veya istisnai insani durumlar varsa bu engel aşılabilir.

3. Başvuru Süreci Nasıl İşler?

a. Ön Başvuru ve Kimlik Belirleme

İltica talebi alan görevliler, kişinin kimlik bilgilerini alır, parmak izi ve fotoğraf kaydını yapar. Aynı zamanda Kanada Güvenlik İstihbaratı Servisi (CSIS) ve Kanada Sınır Güvenliği Ajansı (CBSA) kişinin güvenlik soruşturmasını başlatır.

b. Resmî Başvuru ve Dökümantasyon

Başvurucu, Personal Information Form (PIF) adı verilen kapsamlı bir form doldurur. Bu formda şunlar yer alır:

• Zulüm iddialarının tarihçesi

• Ülkesindeki mevcut riskler

• Tanıklıklar, belgeler, fotoğraflar, haber küpürleri

• Mahkeme kararları veya tehdit belgeleri

c. Refugee Protection Division (RPD) Duruşması

Başvurular, Mülteci Koruma Dairesi (RPD) tarafından duruşmalı olarak değerlendirilir. Duruşma, iddia edilen zulümle ilgili güvenlik tehditlerinin ve kanıtların değerlendirildiği ciddi bir süreçtir.

Taraflara avukat tutma hakkı tanınır. Ancak devlet, ücretsiz avukat sağlamaz; başvuru sahipleri Legal Aid Ontario gibi kurumlara başvurarak yardım alabilir.

d. Karar Aşaması

RPD, duruşma sonucunda olumlu ya da olumsuz karar verir:

• Olumlu karar: Başvurucu “Protected Person” statüsü alır ve kalıcı oturma izni için başvurabilir.

• Olumsuz karar: Kişinin RPD kararına karşı 15 gün içinde Refugee Appeal Division (RAD) nezdinde itiraz hakkı vardır.

4. Temyiz ve Yargı Denetimi

a. Refugee Appeal Division (RAD)

RAD, ilk derece kararı temyiz eder. Yeni deliller sunulabilir. Usul hatası, eksik değerlendirme veya yeni gelişmeler temyiz gerekçesi olabilir.

b. Federal Court (Federal Mahkeme)

RAD kararına karşı 30 gün içinde Federal Mahkeme’ye “judicial review” (yargısal denetim) başvurusu yapılabilir. Bu süreç yazılı beyanlarla yürür ve mahkeme duruşma yapıp yapmayacağına karar verir.

Not: Mahkeme sadece hukuki hata varsa müdahale eder; yeniden karar vermez.

5. Koruma Türleri ve Hukuki Statü

a. Mülteci Statüsü (Refugee)

Kişi, 1951 Sözleşmesi’ne göre ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba aidiyeti ya da siyasi görüşü nedeniyle zulüm görme riski taşıyorsa mülteci kabul edilir.

b. Subsidiary Protection (Tamamlayıcı Koruma)

Kişi mülteci sayılmasa bile ülkesine dönerse hayati tehlike varsa (örneğin iç savaş, ölüm tehdidi, işkence), “protected person” sayılır.

c. Humanitarian and Compassionate Grounds (H&C)

Bazı kişiler iltica başvurusu reddedilse de Kanada’da uzun süre yaşamış olmaları, çocuklarının eğitimi veya sağlık durumu gibi insani nedenlerle Kanada’da kalmalarına izin verilebilir.

6. Sürecin Uzaması ve Sonuçları

Uluslararası koruma başvurusu 6 ila 18 ay arasında sonuçlanabilir. Bu süreçte:

• Başvurucu sağlık hizmetlerinden yararlanabilir.

• Belirli koşullarla çalışma izni alabilir.

• Çocuklar ücretsiz eğitim hakkına sahiptir.

• Kısıtlı sosyal yardım desteği verilebilir.

Ancak başvuru süresi boyunca kişi sınır dışı edilme riski altındadır. Bu nedenle avukat eşliğinde yürütülen başvurular daha yüksek başarı oranı sağlar.

7. Reddedilen Başvurularda Sonraki Aşamalar

Reddedilen başvurularda şu yollar izlenebilir:

• Pre-Removal Risk Assessment (PRRA): Sınır dışı edilmeden önce, başvurucunun ülkede risk altında olup olmadığı tekrar değerlendirilir.

• Humanitarian and Compassionate Grounds başvurusu: PRRA sonrası yapılabilir.

• Deportation Order’a karşı Federal Mahkeme başvurusu.

8. Sık Yapılan Hatalar

• Formların eksik veya yanlış doldurulması

• Kanıt sunulmaması ya da çelişkili beyanda bulunulması

• Ülke bilgilerine (country condition reports) dayalı açıklama yapılmaması

• Hukuki temsil alınmaması

9. Hukuki Danışmanlık ve Destek Kurumları

Başvuru sahipleri aşağıdaki kurumlardan destek alabilir:

• Canadian Association of Refugee Lawyers

• Legal Aid of Ontario, BC Legal Services, Quebec Immigration Legal Aid

• UNHCR Kanada Temsilciliği

• Settlement agencies (Refugee 613, COSTI, etc.)

SONUÇ

Kanada’da uluslararası koruma başvurusu, titiz ve hukuki açıdan donanımlı bir süreçtir. Başvurunun başarılı olabilmesi için hukuka uygun, belgelerle desteklenmiş, iç tutarlılığı olan bir anlatım gereklidir. Her aşamanın profesyonelce yönetilmesi, başvuru sahibinin haklarını azami ölçüde koruyacak ve Kanada’da yasal statü kazanma şansını artıracaktır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut