Kanada’da Göçmenlikte Çocuk Hakları Sözleşmesi Ne Şekilde Uygulanır?

Giriş

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS), 1989 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilmiş ve 1991 yılında Kanada tarafından onaylanmıştır. Bu uluslararası belge, çocukların korunması, gelişimi, katılımı ve yaşama hakkı gibi temel hakları güvence altına almaktadır. Kanada’da göçmenlik politikaları da ÇHS hükümlerine uygun olarak şekillendirilmiş; özellikle iltica eden, refakatsiz veya sınır dışı edilme tehdidi altındaki çocuklar bakımından hukuki ve idari koruma mekanizmaları oluşturulmuştur.

1. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Kanada’daki Hukuki Statüsü

Kanada’da uluslararası sözleşmeler federal yasama sürecinden geçirilerek iç hukuka dâhil edilir. ÇHS de bu çerçevede doğrudan uygulama alanı bulmaz; ancak Kanada Yüksek Mahkemesi ve federal göçmenlik makamları ÇHS’yi anayasa kapsamında yorumlayarak uygulamaktadır.

Önemli Hukuki İlkeler:

En Yüksek Yararı İlkesi (Best Interests of the Child): Göçmenlik ve iltica süreçlerinde, çocuğun yüksek yararı esas alınmak zorundadır.
Ayrımcılık Yasağı: Göçmen, mülteci ya da belgelenmemiş statüdeki çocuklar da Kanadalı çocuklarla aynı haklara sahiptir.
Katılım Hakkı: Çocuklar yaşlarına ve olgunluk düzeylerine uygun şekilde kendi kaderlerini etkileyen işlemlerde görüş beyan etme hakkına sahiptir.

2. Göçmenlik Hukukunda Çocuklara Yönelik Koruma Mekanizmaları

Kanada Göçmenlik ve Mülteci Koruma Yasası (Immigration and Refugee Protection Act – IRPA), çocuklara özel düzenlemeler içermektedir.

a. Refakatsiz Çocuklar

Kanada’ya tek başına gelen çocuklar “unaccompanied minors” olarak tanımlanır. Bu durumda:

Bir çocuk koruma görevlisi atanır.
Barınma, psikolojik destek ve temel sağlık hizmetleri sağlanır.
Hukuki danışmanlık (legal aid) ücretsiz verilir.
Mülteci başvurusu yapılması halinde, çocuk lehine yorum ilkesi işletilir.

b. Aileden Ayrılma Riskine Karşı Koruma

Göçmenlik uygulamaları sırasında, sınır dışı işlemleri veya gözaltı kararları çocukları ailelerinden ayırabilir. Ancak:

Çocuğun yüksek yararı gerekçesiyle aile birliğinin korunması esastır.
Kanada Federal Mahkemesi içtihatlarına göre, çocukların duygusal ve psikolojik zarar görme riski varsa sınır dışı işlemi durdurulabilir (Bakınız: Kanthasamy v. Canada (2015 SCC 61)).

3. Kanada Göçmenlik Mahkemeleri ve Çocuk Hakları

a. Göçmenlik ve Mülteci Kurulu (Immigration and Refugee Board – IRB)

IRB, çocukların iltica taleplerinde özel bir hassasiyet göstermektedir:

İfade alma işlemleri, çocuğun psikolojik durumuna uygun yöntemlerle yürütülür.
Çocuk dostu mahkeme ortamı sağlanır.
Kararlar yazılırken çocuk lehine yorum ilkesi açıkça gerekçelendirilir.

b. Çocuklara Temsil Atanması

Refakatsiz çocuklar için “Designated Representative” atanır. Bu kişi genellikle sosyal hizmet uzmanı ya da eğitimli bir hukuk danışmanıdır ve çocuğun menfaatini gözetmekle yükümlüdür.

4. Eğitim, Sağlık ve Barınma Hakkı

Kanada, göçmen statüsüne bakılmaksızın tüm çocuklara aşağıdaki hizmetleri sağlamaktadır:

Zorunlu eğitim hakkı: Göçmen ya da sığınmacı çocuklar eyalet eğitim sistemine ücretsiz erişim hakkına sahiptir.
Temel sağlık hizmetleri: Acil ve önleyici sağlık hizmetleri refakatsiz veya geçici statüdeki çocuklara da sağlanır.
Barınma hakkı: Kanada Çocuk Yardım Hizmetleri (Child Welfare Services), göçmen çocukların güvenli barınma ortamına kavuşmasını gözetir.

5. Sınır Dışı Edilme Durumunda Çocuk Haklarının Korunması

a. Deportation ve ÇHS

Sınır dışı işlemleri, çocukların fiziksel ve ruhsal sağlığına zarar verebileceğinden dolayı ÇHS’ye aykırılık teşkil edebilir. Bu durumda:

Kanada Federal Mahkemesi, sınır dışı işlemini geçici süreyle durdurabilir.
Çocuğun geldiği ülkenin yaşam koşulları ve güvenlik durumu analiz edilir.
Travma geçmişi olan çocuklar için insani ve merhamet gerekçeleriyle “Humanitarian and Compassionate Grounds” başvurusu yapılabilir.

6. Göçmenlik Başvurularında Çocuklara Tanınan Özel İdari Yollar

a. Aile Sponsorluğu Yoluyla Çocuk Göçü

Kanada vatandaşı ya da daimi oturum sahibi olan ebeveyn, yurt dışındaki çocuğunu Kanada’ya getirmek için sponsorluk başvurusunda bulunabilir.
Çocuğun yaşı, medeni hali ve ebeveynlik durumu değerlendirilir.
Çocuk hakları doğrultusunda sürecin hızlı ilerlemesi hedeflenir.

b. Aile Birleşimi ve Yeniden Yerleştirme

Mülteci statüsündeki kişilerin yurt dışında kalan çocukları için Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ile işbirliği içinde yerleştirme programları yürütülmektedir.

7. Çocuk Haklarının Uygulamasına Dair Eleştiriler ve Reform Çağrıları

Kanada’daki sivil toplum kuruluşları ve bazı akademisyenler:

Gözaltına alınan göçmen ailelerin çocuklarının refahının yeterince gözetilmediğini,
Bireysel sığınma süreçlerinin bazen uzun sürdüğünü,
Bazı eyaletlerde refakatsiz çocukların eğitime erişiminde bürokratik zorluklar yaşandığını,
Federal ve eyalet düzeyinde çocuk hakları uygulamalarında farklılıklar olduğunu
belirtmektedir.

Bu nedenle, daha tutarlı, merkezi ve çocuk dostu bir göçmenlik sistemi için hukuki reform önerileri gündeme getirilmektedir.

Sonuç ve Değerlendirme

Kanada, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi uygulamada görece başarılı bir ülke olarak kabul edilmektedir. Göçmen çocuklara yönelik koruma mekanizmaları, insani yaklaşımı ve aile birliğini koruma çabaları takdire şayandır. Ancak uygulamadaki bazı eşitsizlikler ve gözetim uygulamaları gibi sorunlar, ÇHS’nin tam anlamıyla hayata geçirilebilmesi için sürekli bir izleme ve reform sürecini zorunlu kılmaktadır.

Göçmenlikte çocuk hakları; sadece bireysel korumayı değil, toplumun vicdanını ve geleceğini de ilgilendiren bir alandır. Bu nedenle Kanada’nın ÇHS’ye bağlılığını sürdürmesi ve uygulama açıklarını gidermeye yönelik hukuki iyileştirmelere devam etmesi gereklidir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut

Single Blog Title