Kanada’da Göçmenlik Başvurusunda İdari İşlem Ne Zaman Hukuka Aykırı Sayılır?

Giriş

Kanada göçmenlik sistemi, başvuru sahiplerinin bireysel durumlarını değerlendirirken yetkili idari makamların karar verme süreçlerine önemli ölçüde yetki tanımaktadır. Bu kararlar, çoğunlukla Immigration, Refugees and Citizenship Canada (IRCC) veya Canada Border Services Agency (CBSA) gibi kurumlar tarafından verilir. Ancak, her idari işlemin mutlak doğruluk taşıdığı söylenemez. Bu nedenle, bir idari işlemin hukuka aykırı sayılabileceği durumların tespiti ve buna karşı izlenecek hukuki yollar büyük önem arz etmektedir.

Bu makalede, Kanada’da göçmenlik başvurularında verilen idari kararların ne zaman hukuka aykırı sayılabileceği, bu kararların dayandığı yasal çerçeve ve başvuru sahibinin sahip olduğu hukuki yollar detaylı biçimde incelenecektir.

---

1. Kanada’da İdari İşlemlerin Hukuki Niteliği

a) Tanım

İdari işlem, kamu gücünü kullanan bir idari organın, bireylerin hukukî durumunu etkileyen ve genellikle tek taraflı iradeyle tesis edilen kararlarıdır. Kanada’da göçmenlik bağlamında bu işlemler, başvuru kabulü veya reddi, sınır dışı kararları, vize iptalleri, çalışma veya oturum izinlerinin verilmemesi gibi çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.

b) İdari Takdir Yetkisi

Kanada İdari Hukuku, özellikle göçmenlik alanında “reasonableness” (makullük) testine büyük önem verir. Bir idari işlem, yetki sınırları içinde, usule uygun, makul gerekçelerle verilmişse genellikle hukuka uygun kabul edilir. Ancak bu yetki sınırsız değildir. Takdir yetkisinin kötüye kullanılması, keyfi kararlar veya makul olmayan yorumlar idari işlemin hukuka aykırı sayılmasına neden olur.

---

2. Hukuka Aykırılık Nedenleri

a) Yetki Unsurundaki Hatalar

• Karar, yetkili olmayan bir kişi ya da makam tarafından verildiyse,

• Kurum, kendi görev alanı dışına çıkıp başka bir idari birimin yetki alanına müdahale ettiyse.

Örnek: Göçmenlik başvurusunun değerlendirilmesi gereken makam IRCC iken, karar CBSA tarafından tesis edildiyse bu durum yetki yönünden sakattır.

b) Şekil Unsurundaki Hatalar

• Kararın yazılı olmaması,

• Başvuru sahibine tebliğ edilmemesi,

• Gerekçesiz karar verilmesi.

Şekil, özellikle doğal adalet ilkeleri (principles of natural justice) kapsamında önem taşır. Kararın gerekçesiz olması, başvuru sahibinin itiraz hakkını kullanmasını engeller.

c) Sebep Unsurundaki Hatalar

• Kararın dayandığı maddi vakıalar gerçeği yansıtmıyorsa,

• İddia edilen göçmenlik ihlalleri veya kamu güvenliği riski delillere dayanmıyorsa.

Örnek: Sahte evlilik iddiasıyla başvurunun reddi, açık bir delil olmadan yalnızca “şüphe” gerekçesiyle yapılırsa, bu karar sebep yönünden hukuka aykırıdır.

d) Konu Unsurundaki Hatalar

• Karar, kanuna açıkça aykırı veya uygulanamayacak bir sonuç içeriyorsa.

Örnek: Mevzuata göre sınır dışı edilmemesi gereken bir sığınmacının deport edilmesine karar verilmesi.

e) Amaç Unsurundaki Hatalar

• Karar, kamu yararı yerine intikam, cezalandırma veya ayrımcılık saikiyle verilmişse hukuka aykırıdır.

Örnek: Başvuru sahibinin etnik kökeni veya dini inancı nedeniyle olumsuz işlem tesis edilmesi.

---

3. İdari İşleme Karşı Hukuki Yollar

a) İdari Gözden Geçirme Talebi (Request for Reconsideration)

Bazı durumlarda, kararın yeniden değerlendirilmesi için aynı idari kuruma başvuru yapılabilir. Ancak bu yöntem bağlayıcı değildir ve kurumun takdirindedir.

b) Federal Court’e Dava Açmak

En yaygın yol, Kanada Federal Mahkemesi’nde judicial review (yargısal denetim) başvurusunda bulunmaktır.

i) Süre

• Başvurular genellikle kararın bildirildiği tarihten itibaren 15 gün (deport kararları) veya 60 gün (diğer idari işlemler) içinde yapılmalıdır.

ii) Yargısal Denetimin Konusu

Mahkeme, kararın “reasonable” olup olmadığını değerlendirir. Mahkeme kararı iptal edebilir ve işlemin yeniden gözden geçirilmesini emredebilir.

iii) Doğrudan Esas İncelemesi Yok

Federal Court, genellikle kararın içeriğiyle ilgili doğrudan bir hüküm vermez. Yalnızca sürecin hukuka uygunluğunu denetler.

c) Immigration Appeal Division (IAD) Başvurusu

Bazı kararlar için, örneğin aile birleşimi reddi, IAD nezdinde temyiz mümkündür. Ancak bu yol her işlem için açık değildir.

---

4. Anayasa ve İnsan Hakları Temelli Başvurular

Kanada Anayasası’nda yer alan Charter of Rights and Freedoms kapsamında, göçmenlik kararlarının ifade özgürlüğü, ayrımcılık yasağı veya adil yargılanma hakkını ihlal ettiği iddiasıyla başvuru yapılabilir. Özellikle sığınma başvurularında bu tür anayasal temelli iddialar sık görülmektedir.

---

5. Örnek Kararlar ve İçtihatlar

a) Baker v. Canada (Minister of Citizenship and Immigration), [1999] 2 S.C.R. 817

Yüksek Mahkeme, karar verme sürecinde makul gerekçe gösterilmemesini hukuka aykırı bulmuş ve kararın iptaline hükmetmiştir.

b) Kanthasamy v. Canada (Citizenship and Immigration), [2015] 3 S.C.R. 909

“İnsani gerekçelerle başvurular” kapsamında, başvuru sahibinin kişisel koşullarının yeterince dikkate alınmaması hukuka aykırı sayılmıştır.

---

6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Otomatik retler (algorithmic decision-making) → Makul gerekçe içermeyen kararlara sebep olabiliyor.

• Geciken işlemler → Başvuru sahipleri uzun süre belirsizlikte bırakılıyor.

• Yetersiz gerekçeler → İtiraz yolları etkin kullanılamıyor.

• Dil bariyeri → Başvurucular çoğu zaman kararın içeriğini bile anlayamıyor.

---

Sonuç ve Değerlendirme

Kanada’da göçmenlik alanında verilen idari işlemler geniş bir takdir yetkisine dayanmakla birlikte, bu yetkinin hukuka uygun olarak kullanılması zorunludur. Yetkisiz kararlar, gerekçesiz retler veya ayrımcılığa dayalı işlemler, yargısal denetime tabidir. Başvuru sahiplerinin hukuki danışmanlık almadan hareket etmemesi, hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Göçmenlik başvurusunda hukuka aykırı bir idari işlemle karşılaşıldığında; başvurunun dayandığı yasal çerçevenin sorgulanması, makuliyet denetimi yapılması ve Federal Mahkeme başta olmak üzere uygun hukuki yollara başvurulması gerekmektedir.