KAMULAŞTIRMA VE HUKUKİ SÜREÇ

Kamulaştırma, kamu yararının gerektirdiği durumlarda, devlet veya kamu tüzel kişiliklerinin, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malları, belirli bir bedel karşılığında zorla alması işlemidir. Türkiye’de kamulaştırma işlemleri, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun, kamulaştırma sürecinin nasıl işleyeceğini, hak sahiplerinin haklarını ve kamulaştırma bedelinin nasıl belirleneceğini detaylı bir şekilde açıklamaktadır.

 

Kamulaştırmanın Amacı ve Hukuki Dayanağı

Kamulaştırmanın temel amacı, kamu yararının gerçekleştirilmesidir. Anayasa’ya göre kamulaştırma sadece kamu yararının gerektirdiği hallerde ve bedeli peşin olarak ödenerek; kanunda öngörülen durumlarda ve kanunda belirlenen şekilde yapılabilir. Bu durum, yeni bir yol inşa edilmesi, kamu binalarının yapılması veya enerji hatlarının geçirilmesi gibi projelerde sıkça karşılaşılan bir durumdur.

 

Kamulaştırma Süreci Nasıl İşler?

Kamulaştırma süreci, genellikle şu adımlarla ilerler:

1. Kamu Yararı Kararı:

Kamulaştırmanın ilk adımı, ilgili idarenin kamu yararını gözeterek bir karar almasıdır. Bu karar, idari bir işlem olup tarafların iptal kararı için başvurması sonucunda mahkemeler tarafından denetlenebilir.

2. Kamulaştırma Kararı:

Kamu yararı kararı alındıktan sonra ilgili idare, kamulaştırılacak taşınmazın tapuda kayıtlı malikine tebligat yapar. Bu tebligatta, alınan kamulaştırma kararı ve kamulaştırılacak özel mülkiyetin bedelinin teklif edilmesi yer alır.

3. Bedelin Tespiti ve Ödeme:

Kamulaştırma bedeli, taşınmazın güncel piyasa değeri dikkate alınarak belirlenir. Taşınmazın maliki ile idare arasında özel mülkün bedeli konusunda anlaşma sağlanamazsa bedel mahkeme tarafından tespit edilir. Kamulaştırma bedeli peşin olarak ödenir ancak bazı durumlarda taksitli ödeme de mümkün olabilir.

4. Mahkeme Süreci:

Malik, kamulaştırma işlemine karşı itiraz edebilir. Bu durumda, idare, bedelin tespiti ve taşınmazın tescili için Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvurur. Mahkeme, bilirkişi raporlarına dayanarak taşınmazın değerini tespit eder ve kamulaştırma bedelini belirler.

5. Taşınmazın Tescili:

Kamulaştırma bedelinin ödenmesiyle birlikte, taşınmaz, ilgili idarenin adına tapuda tescil edilir.

 

Kamulaştırmada Malikin Hakları

Kamulaştırma sürecinde malikin çeşitli hakları bulunmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri, kamulaştırma işlemine karşı yetkili idareye itiraz etme hakkı ve bedelin adil bir şekilde belirlenmesi hakkıdır. Malik, kamulaştırma işlemine karşı itirazına, kamulaştırma kararı veren idari kurum tarafından istediği dönüşü alamazsa bu kuruma karşı idari yargıda iptal davası açabilir. Ayrıca, bedel tespiti konusunda anlaşmazlık varsa, bedelin artırılması talebiyle Asliye Hukuk Mahkemesi’ne başvuruda bulunabilir.

Malikin bir diğer hakkı ise, bedelin tam ve zamanında ödenmesini talep etmektir. Kamulaştırma bedeli, Anayasa ve Kamulaştırma Kanunu uyarınca peşin olarak ödenmek zorundadır. Taksitli ödeme sadece belirli durumlarda malikin rızası ile yapılabilir.

 

Kamulaştırma Bedelinin Belirlenmesi

Kamulaştırma bedelinin belirlenmesi, Kanun’a göre adil ve güncel piyasa değerleri üzerinden yapılmalıdır. Bedel tespiti sırasında dikkate alınan başlıca unsurlar şunlardır:

• Taşınmazın Konumu: Taşınmazın şehir merkezine olan yakınlığı, ana yollar üzerindeki durumu gibi faktörler, değerini doğrudan etkiler.
• Taşınmazın Niteliği: Taşınmazın cinsi (arsa, tarla, bina vb.), üzerindeki yapıların durumu ve kullanım amacı gibi özellikler de bedelin belirlenmesinde dikkate alınır.
• Emsal Değerler: Aynı bölgede, benzer nitelikteki taşınmazların alım-satım fiyatları da bedel tespitinde göz önünde bulundurulur.

Kamulaştırma Türleri

Kamulaştırma, doğrudan kamulaştırma ve acele kamulaştırma olmak üzere iki ana türde yapılabilir:

1. Doğrudan Kamulaştırma:

Bu tür kamulaştırmada, sürecin tüm aşamaları yukarıda açıklanan şekilde normal bir prosedürle yürütülür.

2. Acele Kamulaştırma:

Acele kamulaştırma, 2942 sayılı Kanun’un 27. maddesinde düzenlenmiştir ve olağanüstü durumlarda, kamu yararının ivedi olarak gerçekleştirilmesi gereken hallerde başvurulan bir yöntemdir. Bu tür kamulaştırmada, taşınmazın bedeli belirlenmeden önce taşınmazın idareye devri mümkündür. Acele kamulaştırma kararı, Cumhurbaşkanı kararı ile alınır ve malikin hakları daha sonra tespit edilen bedel üzerinden korunur.

 

Kamulaştırmasız El Atma

Kamulaştırmasız el atma, idarenin, herhangi bir kamulaştırma kararı almadan, malik ile anlaşmaya varmadan, özel mülkiyetteki bir taşınmaza fiilen el koyması durumudur. Bu durum, Anayasa tarafından kişilere tanınan mülkiyet hakkının ihlali sebebiyle hukuka aykırı olup, malikin tazminat talep etme hakkı vardır. Yargıtay içtihatlarına göre, kamulaştırmasız el atma durumunda malik, el konulan taşınmazın bedelinin tahsili için idare aleyhine dava açabilir. Bununla birlikte malik tarafından taşınmazın iadesi talep edilebilir.

 

Sonuç

Kamulaştırma hukuku, kamu yararının gerçekleştirilmesi için devletin özel mülkiyete müdahale etmesini düzenleyen önemli bir hukuki işlemdir. Kamulaştırma işlemleri sırasında hem idarenin hem de malikin haklarının korunması büyük önem taşır. Kamulaştırma sürecinin her aşamasında hukuka uygun davranılması, hem kamu yararının gerçekleştirilmesini sağlar hem de malikin mağduriyetini önler. Kamulaştırma işleminde en önemli nokta mülkiyet hakkının ihlal edilmesinin önlenmesidir.