Kamu Kayıtları, Siciller ve Sözleşmeler Yeterli mi? Hukuki Due Diligence İçin Başka Nerelerden Bilgi Toplanır?
GİRİŞ
Yatırım kararlarının temelinde doğru bilgiye erişim yer alır. Özellikle şirket satın alma, birleşme, hisse devri ya da ortaklık gibi işlemlerde yapılan hukuki due diligence (hukuki inceleme) süreci, tarafların risk analizini ve değerlemesini doğrudan etkiler. Ancak bu süreçte en sık karşılaşılan yanılgılardan biri, sadece kamu sicilleri (Ticaret Sicili, Tapu Sicili, Vergi Dairesi Kayıtları) ve sözleşmelere dayanılarak yapılan değerlendirmelerin yeterli olduğunun sanılmasıdır.
Bu makalede, kamu kayıtları ve sözleşmelerin sınırları, bunların ötesinde bilgi toplama yolları, örnek bir olay üzerinden açıklamalar, ve yatırımcı için pratik öneriler detaylı biçimde ele alınacaktır.
I. Hukuki Due Diligence Nedir?
Hukuki due diligence, bir şirketin veya taşınmazın ya da projenin hukuki durumunu, yükümlülüklerini, uyuşmazlık risklerini ve yasal uygunluğunu değerlendirmek için yapılan sistematik incelemedir. Amaç, yatırımcıya ya da alıcıya, işlemin konusu hakkında “bilinçli karar” verme imkânı sunmaktır.
Hukuki due diligence kapsamında incelenen başlıca alanlar:
-
Şirketin kuruluş belgeleri, ana sözleşmesi ve karar defterleri
-
Ticaret sicil kayıtları
-
Tapu ve taşınmaz belgeleri
-
Devam eden davalar ve icra takipleri
-
Vergi ve SGK yükümlülükleri
-
Lisans, ruhsat, çevresel izinler
-
Sözleşmeler (kira, iş, bayiilik, lisans vb.)
II. Kamu Sicilleri ve Sözleşmeler Yeterli midir?
1. Kamu Sicilleri Ne Sağlar?
Kamu sicilleri (Ticaret Sicili, Tapu, Vergi Dairesi, SGK, UYAP vb.), resmi bilgiye erişim açısından ilk duraktır. Ancak bu sicillerin sınırlamaları da vardır:
-
Güncellik sorunu: Özellikle ortak değişiklikleri ve vekaletler sicile işlenmemiş olabilir.
-
Detay eksikliği: Örneğin bir ortaklık sözleşmesinin içeriği Ticaret Sicili’ne yansımaz.
-
Kapsam dışı bilgiler: Sözleşme hükümleri, mutabakat protokolleri, şirket içi politikalar kamu sicillerinde yer almaz.
2. Sözleşmeler Ne Kadar Güvenilir?
Şirketin sunduğu sözleşmeler, teoride en güvenilir kaynak gibi görünse de uygulamada:
-
Güncellenmemiş olabilir.
-
Taraflar arasında uygulamada farklılıklar olabilir (örneğin işçilerle yapılan yan anlaşmalar).
-
Sadece görünürdeki ilişkileri yansıtır; perde arkasındaki ticari ilişkiler, muvazaa içeren düzenlemeler bu belgelerle tespit edilemez.
III. Hukuki İnceleme İçin Alternatif Bilgi Kaynakları
Hukuki due diligence yalnızca resmi siciller ve sözleşmelerle sınırlı kalmamalı, aşağıdaki ikincil ve üçüncül kaynaklardan da bilgi toplanmalıdır:
1. Şirketin İç Yazışmaları ve E-Posta Trafiği
-
Özellikle önemli sözleşmelerin müzakere süreci, fesih ihtilafları, alacak/borç ilişkileri bu yazışmalarda açığa çıkar.
-
Uyuşmazlık sinyalleri genellikle e-posta kayıtlarında ortaya çıkar.
2. Çalışan ve Yönetici Görüşmeleri
-
Şirketin geçmişi, işleyişi, fiili yöneticisi gibi konular en iyi çalışanlar tarafından aktarılır.
-
Bazı bilgiler sadece sözlü mülakatlarla öğrenilebilir (örneğin kayıt dışı prim uygulaması).
3. Üçüncü Taraflarla Yapılan Görüşmeler
-
Müşteriler, tedarikçiler, distribütörler ile yapılan birebir görüşmeler, ticari riskleri ortaya çıkarabilir.
-
Örneğin, şirketin sürekli ödeme aksaklığı yaşaması, dava dışı riskleri işaret eder.
4. Fiziki İnceleme ve Ziyaret
-
Depolar, ofisler, üretim alanları gibi yerlerin fiziksel durumu gözlemlenmelidir.
-
İmar durumuna aykırılıklar, yapı kayıt belgesinin iptali gibi sorunlar fiziksel tespit ile ortaya çıkar.
5. Medya ve Sosyal Medya Taraması
-
Şirket hakkında çıkan haberler, çalışan yorumları, müşteri şikayetleri kritik ipuçları taşır.
-
Basında çıkan davalar, denetimler veya krizler, sicillerde görünmeden öğrenilebilir.
IV. Örnek Olay: Eksik Sicil – Büyük Risk
Olay Özeti:
2023 yılında bir yatırım şirketi, İzmir’de faaliyet gösteren “Y Gıda A.Ş.”’yi satın almak istedi. Ticaret Sicili kayıtları düzgün görünmekteydi. Vergi ve SGK borcu bulunmuyordu. Şirket, yatırımcıya tüm sözleşmelerini sundu. İlk bakışta ciddi bir risk görünmüyordu.
Ancak due diligence sırasında:
-
İşçilerin tamamının asgari ücret üzerinde elden ödeme aldığı, e-posta yazışmalarından ortaya çıktı.
-
Fabrikanın bulunduğu arsanın imar durumu tarım alanı olarak görünmekteydi, bu durum tapuda yazmıyordu.
-
Şirketin ana müşterilerinden biriyle olan sözleşme 3 ay sonra sona erecekti ve yenilenmeyecekti. Ancak bu durum sözleşme belgelerinde belirtilmemişti.
-
Tapu sicilinde görünmeyen ancak belediye yazışmalarında geçen cezaevi projesine kamulaştırma riski bulunduğu öğrenildi.
Sonuç:
Yatırımcı, satın alma kararından vazgeçti. Aksi takdirde altyapı ve ruhsat sorunları, belgesiz ödeme riski ve müşteri kaybı nedeniyle büyük zarara uğrayacaktı.
V. Uygulamada Sık Yapılan Hatalar ve Öneriler
Hatalar:
-
Sadece şirketin sunduğu belgelerle yetinmek.
-
Sözleşmeleri okumadan sadece özetlere güvenmek.
-
Tapu ve sicil kayıtlarının eksiksiz olduğunu varsaymak.
-
Ruhsat, izin gibi teknik konuları incelememek.
-
Şirketin faaliyet alanına özgü yükümlülükleri göz ardı etmek (örneğin çevre mevzuatı, patent hakları, ithalat lisansları).
Öneriler:
-
Çok disiplinli ekip kurun (hukukçu, mali müşavir, mühendis).
-
Saha ziyareti ve fiziki kontrol yapın.
-
Yalnızca resmi kayıtlarla yetinmeyin, şirket dışı kaynakları da inceleyin.
-
Özel teminat maddeleri (representation & warranty) içeren sözleşmeler hazırlayın.
-
Riskli alanlar için garanti süresi ve çıkış şartları koyun.
VI. Sonuç: Bilgi Her Yerde Olabilir
Hukuki due diligence, yalnızca kamu kayıtları ve sözleşmelerle sınırlı bir masa başı faaliyeti değildir. Etkili bir inceleme; sahaya inmeyi, insanlar ve belgeler dışında şirketin itibarını, davranış kalıplarını, yükümlülük geçmişini ve kayıt dışı bilgileri de değerlendirmeyi gerektirir. Yatırımcılar, ancak çok yönlü bilgi toplama stratejileriyle bilinçli kararlar alabilir ve ileride doğabilecek hukuki riskleri minimize edebilir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
