Kambiyo Senetlerinde Zamanaşımı Süreleri Nelerdir, Tüketici Yönünden Farklılık Var mıdır?
Giriş
Kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek), ticari hayatın güvenliğini sağlamak amacıyla düzenlenmiş özel senetlerdir. Bu senetler sıkı şekil şartlarına bağlı olduğu gibi, zamanaşımı süreleri bakımından da özel hükümlere tabidir. Zamanaşımı, alacaklının belirli bir süre içinde hakkını ileri sürmemesi halinde bu hakkın dava veya takip yoluyla ileri sürülememesi anlamına gelir.
Bu makalede, kambiyo senetlerinde zamanaşımı süreleri ayrıntılı olarak açıklanacak, tüketici işlemlerinde zamanaşımı sürelerinin nasıl farklılaştığı değerlendirilecek ve kurgusal bir olay üzerinden konu somutlaştırılacaktır.
Kambiyo Senetlerinde Zamanaşımı Kavramı
Kambiyo senetlerinde zamanaşımı, senet hamilinin senede dayalı haklarını belirli süreler içinde kullanmaması halinde borçluların zamanaşımı defi ile sorumluluktan kurtulmalarını sağlar. Bu süreler, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) ayrı ayrı düzenlenmiştir.
Poliçede Zamanaşımı Süreleri
TTK’ya göre poliçede zamanaşımı süreleri:
-
Kabul etmeyen muhataba karşı → Protesto gününden veya süresi içinde kabul edilmeme protestosu yapılmışsa protesto gününden itibaren 1 yıl.
-
Kabul eden muhataba karşı → Vade tarihinden itibaren 3 yıl.
-
Keşideci ve cirantalara karşı → Protesto gününden veya vade tarihinden itibaren 1 yıl.
-
Cirantanın diğer cirantalara veya keşideciye başvurması → Ödediği günden itibaren 6 ay.
Bonoda Zamanaşımı Süreleri
Bono, poliçeye ilişkin hükümlere tabi olduğundan zamanaşımı süreleri poliçe ile aynıdır:
-
Düzenleyen (keşideci) ve cirantalara karşı → Protesto veya vade tarihinden itibaren 1 yıl.
-
Düzenleyene karşı doğrudan talep → Vade tarihinden itibaren 3 yıl.
-
Cirantanın başvurusu → Ödeme gününden itibaren 6 ay.
Çekte Zamanaşımı Süreleri
Çek, ödeme aracı niteliği taşıdığı için zamanaşımı süreleri daha kısadır.
-
Çekte zamanaşımı süresi: Çekin ibraz süresinin bitiminden itibaren 6 ay.
-
Çek hamilinin cirantalara ve keşideciye başvurusu da bu süreyle sınırlıdır.
Tüketici İşlemlerinde Zamanaşımı
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu’na göre tüketici işlemlerinde kambiyo senetleri açısından bazı farklılıklar vardır:
-
Tüketici senetleri yalnızca nama yazılı olabilir.
-
Bu nedenle ciro zinciri doğmaz. Cirantalara karşı başvuru yolları sınırlıdır.
-
-
Tüketici alacakları için genel zamanaşımı süresi 10 yıldır.
-
Ancak senet kambiyo senedi niteliğini taşıyorsa (örneğin nama yazılı bono), TTK’daki özel süreler uygulanır.
-
-
Çeklerde farklılık yoktur.
-
Çek, tüketici işlemlerinde de ibraz süresi ve zamanaşımı bakımından TTK hükümlerine tabidir.
-
-
Lehe yorum ilkesi
-
Tüketici lehine olan süreler uygulanır. Yani bir uyuşmazlıkta TKHK ve TTK farklı süreler öngörüyorsa, tüketici lehine olan tercih edilir.
-
Kurgusal Olay
Olay:
“Tüketici A”, bir güzellik salonundan 20.000 TL bedelli hizmet paketi satın almış ve karşılığında nama yazılı bir bono vermiştir. Bono’nun vadesi 01.01.2024 olarak belirlenmiştir. Ancak hizmetten memnun kalmayan Tüketici A, ödemeyi yapmamıştır. Alacaklı, 01.01.2027 tarihinde icra takibi başlatmıştır.
Hukuki Değerlendirme:
-
Bono, nama yazılı düzenlendiği için tüketici işlemi açısından geçerlidir.
-
Düzenleyene karşı bono alacağı için zamanaşımı süresi 3 yıl olup, 01.01.2027 tarihine gelindiğinde süre dolmuştur.
-
Tüketici A, zamanaşımı def’ini ileri sürerek borçtan kurtulabilir.
-
Eğer bu durum tüketici sözleşmesinden doğan adi bir borç olsaydı, TKHK’ya göre 10 yıllık süre uygulanabilirdi. Ancak senet kambiyo senedi olduğundan özel süreler geçerlidir.
Sonuç:
Tüketici A, doğru zamanda zamanaşımı itirazı yaparsa borçtan tamamen kurtulabilecektir.
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Tüketicinin zamanaşımı sürelerini bilmemesi nedeniyle geçerli itiraz yapamaması.
-
Satıcıların tüketiciye emre yazılı senet imzalatması ve üçüncü kişilere devretmesi.
-
Zamanaşımı süresi dolmuş olmasına rağmen tüketicinin ödeme yapması.
-
Mahkemelerde TKHK ile TTK hükümlerinin birlikte değerlendirilmesinde ortaya çıkan yorum farklılıkları.
Çözüm Önerileri
-
Tüketiciler, senet verdiklerinde vade tarihlerini not etmeli ve zamanaşımı sürelerini takip etmelidir.
-
İcra takibine uğrayan tüketiciler mutlaka süresinde “zamanaşımı def’i” ileri sürmelidir.
-
Satıcıların emre yazılı senet düzenlemeleri TKHK’ya aykırı olduğundan, tüketiciler buna karşı çıkmalıdır.
-
Tüketici örgütleri ve avukatlar, bu konuda bilinçlendirme yapmalıdır.
Sonuç
Kambiyo senetlerinde zamanaşımı süreleri, TTK’da özel olarak düzenlenmiş olup, poliçe ve bono için genellikle 1 yıl – 3 yıl – 6 ay şeklinde farklı süreler öngörülürken, çek için süre yalnızca 6 aytır.
Tüketici işlemlerinde ise;
-
Nama yazılı senet zorunluluğu vardır.
-
Zamanaşımı sürelerinde tüketici lehine yorum yapılır.
-
Tüketici işlemlerinden doğan adi borçlarda genel süre 10 yıl olsa da, kambiyo senetlerinde TTK süreleri uygulanır.
Bu nedenle tüketiciler, senet imzalarken haklarını bilmeli ve zamanaşımı sürelerini takip etmelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
