KAÇAKLARIN YARGILANMASI VE GÜVENCE BELGESİ
GİRİŞ
Ceza muhakemesinde sanığın duruşmada hazır bulunması, yüz yüzelik ilkesi ve savunma hakkının sağlıklı biçimde kullanılabilmesi açısından temel önemdedir. Ancak bazı hallerde, hakkında kovuşturma yürütülen kişi çeşitli nedenlerle yargılamaya katılmaktan kaçınabilir ya da yurt dışında bulunmak suretiyle yargılamayı imkânsız hâle getirebilir. Bu tür kişilere hukuki terminolojide “kaçak” (firari) denilmektedir.
Kaçakların yargılanması, hem sanığın savunma hakkı hem de ceza adaletinin sağlanması bakımından hassas bir denge gerektirir. Bu sebeple, kaçaklık hâlinde yargılamaya devam edilip edilemeyeceği, edilecekse bunun hangi güvenceler altında yürütüleceği meselesi önem kazanmaktadır. Bu noktada devreye giren en önemli araçlardan biri güvence belgesi kurumudur.
Bu yazıda, kaçakların yargılanması rejimi, kaçaklık kararının koşulları, güvence belgesinin hukuki niteliği ve uygulamadaki işlevi ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
1. KAÇAKLIK KAVRAMI VE HUKUKİ TEMELİ
Kaçaklık, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.247 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hükümlere göre, hakkında yakalama kararı çıkarılan ve bu karara rağmen kendiliğinden teslim olmayan, bulunamayan ve savunma hakkını kullanmak istemeyen sanıklar kaçak sayılabilir.
Kaçaklık kararı verilebilmesi için aranan şartlar şunlardır:
-
Sanık hakkında usulüne uygun şekilde yakalama emri çıkarılmış olmalıdır.
-
Bu emre rağmen kendiliğinden teslim olmamış ve ulaşılamamış olmalıdır.
-
Mahkeme, CMK m.247’ye göre kaçaklık kararı alarak yargılamaya özel kurallar çerçevesinde devam etmelidir.
Bu hüküm, yargılamayı sırf sanığın kaçmış olması nedeniyle durdurmak zorunda kalmamak, yargılamanın sürüncemede kalmasını önlemek ve kamu düzenini sağlamak amacı taşır.
2. KAÇAKLIK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASI
Kaçaklık kararının alınmasından sonra, CMK m.248 ve devamı maddeleri uyarınca birtakım özel hükümler uygulanır:
-
Kaçağın mallarına el koyma,
-
Yargılamaya devam edilmesi, gerekirse gıyabi hüküm kurulması,
-
Savunma hakkı asgari düzeyde korunarak temsil yoluyla sağlanması,
-
Yargılamanın usule uygun olarak ilan yoluyla sürdürülmesi.
Ancak bu noktada, savunma hakkının tamamen ortadan kaldırılmadığını vurgulamak gerekir. Sanık yargılamaya katılmak isterse, yargılama sürecinde yeniden dinlenme ve delil sunma haklarına sahiptir.
3. GÜVENCE BELGESİNİN TANIMI VE HUKUKİ DAYANAĞI
Güvence belgesi, kaçak durumdaki bir kişinin yargılamaya katılmasını sağlamak amacıyla verilen ve belirli haklarının garanti altına alınacağına ilişkin bir teminattır. CMK m.246’da düzenlenmiş olan güvence belgesi, devletin sanığa karşı bir taahhüdü niteliğindedir.
Güvence belgesi sayesinde sanık, iade veya teslim sürecinde bazı yaptırımlara maruz kalmayacağını öğrenerek yargılamaya katılma konusunda ikna edilir. Özellikle yurt dışında bulunan kişiler açısından, bu belge yargılamaya iştirak etmeyi mümkün ve güvenli kılmaktadır.
Belgede yer alabilecek güvenceler şunlardır:
-
Yargılamadan sonra belirli cezaların infaz edilmeyeceği,
-
Gözaltına alınmama ya da tutuklanmama taahhüdü,
-
Yargılamaya serbest statüde katılabilme güvencesi,
-
Sınır dışı edilmeme ya da iade işlemlerinin geçici olarak askıya alınması.
4. GÜVENCE BELGESİNİN ŞEKLİ VE USULÜ
CMK m.246’ya göre güvence belgesi, Cumhuriyet Başsavcılığı ya da yargılamayı yürüten mahkeme tarafından verilebilir. Belgenin resmi olarak hazırlanması ve ilgili kişiye ulaştırılması gerekir. Aynı zamanda bu belge, yargı mercilerinin imzasını taşımalı ve hangi hakların korunacağı açıkça belirtilmelidir.
Güvence belgesi:
-
Bireysel olarak düzenlenir (her sanık için ayrı),
-
Süreli ya da koşullu olabilir,
-
Yargılama amacına hizmet etmelidir, cezadan kaçınma aracı olarak kullanılmamalıdır.
Ayrıca belge verildikten sonra yargılamaya katılan kişi, belgede yer alan güvenceler doğrultusunda yargılama sürecine alınır. Bu haklara aykırı şekilde davranılması, hukuka aykırı delil niteliği doğurabilir ve yargılamanın sakatlanmasına neden olabilir.
5. GÜVENCE BELGESİNİN YAPTIRIMI VE BAĞLAYICILIĞI
Güvence belgesi, resmi bir taahhüt olduğundan, devletin bağlı olduğu bir hukuki sözleşme niteliğindedir. Bu nedenle:
-
Güvenceye aykırı davranış, sanığın savunma hakkını ihlal eder,
-
Bu belgeye güvenerek yargılamaya katılan kişi, söz konusu hakların ihlali hâlinde Anayasa Mahkemesi’ne ya da AİHM’e başvuru hakkına sahiptir,
-
Güvencenin ihlali hâlinde elde edilen delillerin kullanılması, adil yargılanma hakkına aykırılık oluşturur.
Bu yönüyle güvence belgesi, sadece idari değil, anayasal ve uluslararası yükümlülük doğuran bir işlemdir.
6. ULUSLARARASI BOYUT: İADELERDE GÜVENCE BELGESİ
Güvence belgesi uygulaması, yalnızca yurt içindeki kaçaklara yönelik değil, aynı zamanda uluslararası iade talepleri bakımından da önemlidir. Özellikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Birleşmiş Milletler iade prosedürleri çerçevesinde, iadeye ilişkin devletler arası ilişkilerde güvence verilmesi şart koşulmaktadır.
Yurt dışında bulunan bir kişinin iadesi için, ilgili ülkenin adli makamları şu güvenceleri isteyebilir:
-
İşkence ya da kötü muameleye maruz kalmayacağı,
-
Adil yargılanma hakkının sağlanacağı,
-
Siyasi saiklerle yargılanmayacağı,
-
İnfaz edilecek cezanın belirli sınırlar içinde kalacağı.
Bu güvenceler sağlandığında, iade gerçekleşebilir. Türkiye’de de bu kapsamda güvence belgeleri verilmekte ve iadeye zemin hazırlanmaktadır.
7. KAÇAKLIK YARGILAMASI VE GÜVENCENİN DENGE ROLÜ
Kaçak yargılaması, özellikle devlete karşı işlenen suçlarda, örgütlü suçlarda ve yurt dışına kaçan sanıklarda sıkça gündeme gelmektedir. Ancak bu durum, cezalandırma arzusunun hukuki güvencelerin önüne geçmesine neden olmamalıdır.
Güvence belgesi bu noktada:
-
Sanığın güvenlik endişesini azaltır,
-
Yargılamayı usule uygun hâle getirir,
-
Savunma hakkını fiilen mümkün kılar,
-
Devletin güvenilirliğini ve yargının tarafsızlığını güçlendirir.
Bu nedenle, kaçaklara yönelik yargılamalarda sadece cezalandırma değil, hukukun üstünlüğü ve adil yargılama ilkesi temel referans alınmalıdır.
SONUÇ
Kaçakların yargılanması, ceza muhakemesi açısından zor ve hassas bir süreçtir. Sanığın yargılamadan kaçması, adaletin engellenmesine yol açabileceği gibi, savunma hakkının ihlali hâlinde yargılamanın geçersiz hâle gelmesine de neden olabilir. Bu nedenle, CMK’da düzenlenen güvence belgesi kurumu, hem sanığın yargılamaya katılmasını teşvik etmekte hem de adil yargılama ilkelerinin korunmasına hizmet etmektedir.
Güvence belgesinin sadece bir prosedür değil, aynı zamanda devletin hukuk devleti ilkesi doğrultusunda verdiği bir taahhüt olduğu unutulmamalıdır. Bu kurumun etkin kullanılması, hem yargılamanın sağlıklı yürütülmesini hem de ulusal ve uluslararası alanda yargıya duyulan güvenin artmasını sağlayacaktır.
About Post Author
