Kaçak Göçmenler Oturum Alabilir mi? Hukuki Çerçeve, İstisnalar ve Başvuru Yolları

1. Giriş

Türkiye, bulunduğu stratejik coğrafi konum sebebiyle düzensiz göçün en yoğun yaşandığı ülkelerden biridir. Savaş, ekonomik sıkıntılar, siyasi baskılar ve çevresel faktörler, yüz binlerce insanı Türkiye’ye yönlendirmektedir. Ancak kaçak göçmen statüsünde Türkiye’ye giren veya ikamet süresini aşan yabancıların oturum alıp alamayacağı konusu, sıkça tartışılan hukuki bir sorudur.

Cevap: Kaçak göçmenlerin doğrudan oturum (ikamet) izni alması mümkün değildir. Ancak, istisnai hukuki yollar ile yasal bir statü kazanarak Türkiye’de kalmaları mümkün olabilir.

---

2. Kaçak Göçmen Kimdir? Hukuki Tanım

• YUKK m.3 uyarınca, Türkiye’ye yasa dışı yollarla giren, vizesiz kalan veya ikamet izni süresi bitmesine rağmen ülkede kalmaya devam eden yabancılar “düzensiz göçmen” sayılır.

• Bu kişiler, normal koşullarda sınır dışı edilme riski altındadır.

• Ancak, uluslararası koruma, insani ikamet ve yargı kararları ile farklı bir statü kazanabilirler.

---

3. Türkiye’de İkamet İzni Türleri (YUKK m.30-46)

1. Kısa Dönem İkamet İzni → Turizm, ticari faaliyet, yatırım gibi nedenlerle verilir.

2. Aile İkamet İzni → Türk vatandaşı veya yasal oturumu olan yabancının aile bireylerine.

3. Öğrenci İkamet İzni → Eğitim için gelenlere.

4. Uzun Dönem İkamet İzni → En az 8 yıl kesintisiz yasal ikamet sonrası.

5. İnsani İkamet İzni (YUKK m.46) → Olağanüstü insani durumlarda.

6. İnsan Ticareti Mağduru İkameti (YUKK m.48) → İnsan ticareti mağdurlarına.

⚖️ Kaçak göçmenlerin bu izinlerden faydalanabilmesi için yasal giriş şartı aranır. Bu nedenle doğrudan oturum izni almak imkânsızdır. Ancak istisnai yollar vardır.

---

4. Kaçak Göçmenlerin Yasal Statü Kazanabileceği İstisnalar

4.1. Uluslararası Koruma Başvurusu (YUKK m.61-83)

• Zulüm, işkence, ölüm veya savaş riski bulunan kişiler başvurabilir.

• Başvuru yapıldığında sınır dışı işlemleri durur.

• Statü türleri:

  • Mülteci → Avrupa dışından gelenler hariç (Türkiye’nin coğrafi çekincesi var),

  • Şartlı Mülteci → Avrupa dışından gelenler için,

  • İkincil Koruma → Ölüm cezası, işkence veya savaş riski altında olanlar.

4.2. Geçici Koruma Statüsü (YUKK m.91)

• Özellikle Suriyeli göçmenler için uygulanmaktadır.

• Kitlesel göç halinde devlet tarafından ilan edilir.

• Bu statü, kişiye yasal oturum, sağlık ve eğitim hakkı sağlar.

4.3. İnsani İkamet İzni (YUKK m.46)

• Olağanüstü hallerde, örneğin:

  • Hayati tehlike bulunan ülkelere gönderilemeyecek durumda olanlar,

  • Çocukların aile bütünlüğü korunması gereken haller,

  • Uluslararası koruma başvurusu reddedilen ama geri gönderilemeyen yabancılar.

• Valilik tarafından verilir, uzatılabilir.

4.4. Yargı Kararlarıyla Oturum Hakkı

• İdare Mahkemesi → Sınır dışı kararına karşı iptal davası açılabilir.

• Anayasa Mahkemesi (AYM) → Kötü muamele, işkence yasağı ihlali gerekçesiyle sınır dışı durdurulabilir.

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) → Geri gönderme (push-back) uygulamalarını defalarca hukuka aykırı bulmuştur.

---

5. İçtihatlarda Kaçak Göçmenlerin Hakları

Anayasa Mahkemesi

• B.T. Kararı (2014): Başvurucunun sınır dışı edilmesi halinde işkence göreceği gerekçesiyle ihlal kararı verilmiş, Türkiye’de kalış hakkı tanınmıştır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

• M.S.S./Belçika ve Yunanistan (2011): Göçmenlerin kötü koşullarda tutulması AİHS m.3 ihlali sayılmıştır.

• Hirsi Jamaa/İtalya (2012): Denizde geri gönderilen göçmenlerin hakları ihlal edilmiştir.

Yargıtay

• Yargıtay 18. CD., 2019/11752 K.: Göçmenlerin hayatını tehlikeye atan sanıklar üst sınırdan cezalandırılmıştır.

• Bu karar, göçmenlerin insan haklarının korunmasının ceza hukukunda da öncelikli olduğunu göstermektedir.

---

6. Avukatların Stratejik Müdahale Alanları

• Sınır dışı kararına itiraz → 7 gün içinde idare mahkemesine dava açmak.

• Uluslararası koruma başvurusu → Hemen yapılmalı, müvekkil sınır dışı edilemez.

• İnsani ikamet izni talebi → Özellikle çocuklu aileler veya hastalar için.

• Anayasa Mahkemesi bireysel başvurusu → İşkence yasağı, adil yargılanma, özgürlük hakkı ihlali iddiaları.

• AİHM başvurusu → İç hukuk yolları tüketildikten sonra.

---

7. Uygulamadaki Sorunlar

1. Tercüman eksikliği: Göçmenler haklarını anlamadan işlem yapabiliyor.

2. Avukata erişim sorunu: Müdafi ataması çoğu kez kağıt üzerinde kalıyor.

3. Sınır dışı kararlarının hızla uygulanması: Yargı denetimi devre dışı bırakılabiliyor.

4. Geri gönderme merkezlerindeki koşullar: AİHM standartlarına aykırılıklar.

---

8. Sonuç

Kaçak göçmenlerin doğrudan oturum izni (ikamet izni) alması mümkün değildir. Çünkü Türk hukuku, oturum için yasal giriş şartını aramaktadır. Ancak:

• Uluslararası koruma (mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma),

• Geçici koruma statüsü,

• İnsani ikamet izni,

• Yargı kararlarıyla kazanılan haklar

sayesinde kaçak göçmenlerin Türkiye’de yasal kalış hakkı elde etmesi mümkündür.

Dolayısıyla, “kaçak göçmenler oturum alabilir mi?” sorusunun hukuki cevabı:
👉 Doğrudan hayır; fakat özel hukuki yollar ve yargı kararlarıyla evet.