Kabotaj Tekeli Nedir?

Kabotaj Hakkı

Kabotaj Tekeli Nedir? Türkiye’de Hukuki Dayanak, Önemi ve Uygulama Alanları

1. Kabotaj Tekeli Nedir?

Kabotaj, denizcilik terimi olarak bir ülkenin kendi limanları arasında yük ve yolcu taşıma hakkının yalnızca o ülkenin bayrağını taşıyan gemilere tanınması anlamına gelir.
Kabotaj tekeli ise bu hakkın münhasıran yerli gemilere ait olması ve yabancı gemilerin aynı hizmeti sunmasının yasaklanmasıdır.

Türkiye’de kabotaj tekeli, 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren 815 sayılı Türkiye Limanları Dâhilinde Yapılacak Seyrüsefâine Ait Kanun (Kabotaj Kanunu) ile düzenlenmiştir.

2. Hukuki Dayanak

2.1. Kabotaj Kanunu (815 sayılı Kanun)

Yabancıların, Türkiye limanları arasında yük, yolcu ve posta taşıma faaliyetlerini yapmasını yasaklar.
Bu faaliyetleri yalnızca Türk Bayrağı taşıyan gemilere ve Türk vatandaşlarına tanır.

2.2. Anayasal Temel

Anayasa m. 168 uyarınca, denizler ve limanlar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Kabotaj tekeli, bu maddeyle uyumlu olarak milli egemenliğin bir parçasıdır.

3. Kabotaj Tekelinin Kapsamı

Kabotaj tekelinin kapsamına giren başlıca faaliyetler şunlardır:

Yük Taşımacılığı
- Türkiye limanları arasında her türlü ticari yük taşımacılığı.
Yolcu Taşımacılığı
- Deniz otobüsü, feribot, yolcu vapuru gibi seferler.
Posta ve Kargo Hizmetleri
Kılavuzluk ve Römorkörcülük
- Liman hizmetleri, gemilerin yanaşma/ayrılma manevraları.
Kıyı Balıkçılığı
- Karasularında yapılan ticari balıkçılık faaliyetleri.
Dalgıçlık ve Kurtarma Hizmetleri

4. Kabotaj Tekelinin Amacı

Milli Egemenlik: Denizler üzerindeki tam egemenliğin sağlanması.
Ekonomik Koruma: Deniz ticareti gelirlerinin yerli işletmelerde kalması.
Güvenlik: Yabancı gemilerin iç deniz trafiğinde bulunmasının stratejik risklerini önlemek.
İstihdam: Türk denizcilerine iş olanağı sağlamak.
Denizcilik Sektörünü Geliştirme: Yerli gemi filosunun güçlenmesi.

5. İstisnalar ve Sınırlı Haller

Kabotaj tekelinin bazı istisnaları vardır:

Yabancı Bayraklı Gemiler: Acil insani yardım, uluslararası organizasyonlar veya devletlerarası özel anlaşmalar çerçevesinde geçici olarak kabotaj hizmeti verebilir.
Ortak Seferler: Türkiye’nin taraf olduğu ikili/çok taraflı denizcilik anlaşmaları.
Özel İzinler: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından verilen özel izinler.

6. Kabotaj Tekeli ve Türk Bayrağı Çekme Hakkı İlişkisi

Kabotaj tekelinden yararlanmak için geminin Türk Bayrağı çekme hakkına sahip olması şarttır.
Bu hak:

Gemi malikinin Türk vatandaşı olması,
Tüzel kişilerde şirketin Türk kanunlarına göre kurulmuş olması,
Gemi siciline kayıtlı bulunması
koşullarına bağlıdır.

7. Kabotaj Tekelinin Ekonomik ve Hukuki Önemi

7.1. Ekonomik Önemi

Deniz ticareti gelirleri yurt içinde kalır.
Yerli denizcilik şirketleri ve liman işletmeleri desteklenir.
Yerli gemi inşa sanayi teşvik edilir.

7.2. Hukuki Önemi

Devletin deniz yetki alanlarındaki düzenleme ve denetleme yetkisini güçlendirir.
Uluslararası hukukta kabul gören “bayrak devleti yetkisi”nin iç sularda uygulanmasıdır.

8. Kabotaj Tekelinin İhlali ve Yaptırımlar

Kabotaj tekeli, 815 sayılı Türkiye Limanları Dâhilinde Yapılacak Seyrüsefâine Ait Kanun (Kabotaj Kanunu) ile güvence altına alınmış olup, Türkiye’nin karasuları ve limanlarında deniz taşımacılığı, liman hizmetleri ve kıyı ticaretinin yalnızca Türk Bayrağı taşıyan gemiler tarafından yapılabilmesini ifade eder. Bu hak, milli egemenliğin denizlerdeki yansımasıdır. Dolayısıyla bu tekelin ihlali, yalnızca ekonomik bir zarar değil, aynı zamanda egemenlik hakkının ihlali olarak da değerlendirilir.

8.1. İhlal Olarak Değerlendirilen Faaliyetler

Kabotaj tekelini ihlal eden durumlar, mevzuatta net şekilde tanımlanmıştır. Yabancı bayraklı gemiler veya yetkisiz kişi/şirketler tarafından gerçekleştirilen aşağıdaki faaliyetler ihlal kapsamına girer:

Türkiye Limanları Arasında Yük veya Yolcu Taşımacılığı
- Örneğin yabancı bayraklı bir geminin İstanbul’dan İzmir’e ticari yük taşıması.
Kıyı Balıkçılığı ve Su Ürünleri Avcılığı
- Karasularında yabancı gemiler tarafından yapılan ticari balıkçılık faaliyetleri.
Liman Hizmetleri
- Kılavuzluk, römorkörcülük, yanaşma-ayrılma desteği gibi faaliyetlerin yetkisiz olarak verilmesi.
Deniz Turizmi ve Yolcu Gezileri
- Kabotaj sahasında yabancı gemilerle yapılan kısa mesafeli tur seferleri.
Deniz Altı ve Kurtarma Faaliyetleri
- Yabancı firmaların izinsiz dalgıçlık, batık çıkarma veya su altı inşaat hizmetleri.

8.2. Uygulanabilecek Yaptırımlar

Kabotaj tekelinin ihlali halinde uygulanabilecek yaptırımlar, ihlalin niteliğine ve tekrarına göre değişiklik gösterir:

1. İdari Para Cezaları

Faaliyetin türüne, geminin tonajına ve ihlalin kapsamına göre belirlenir.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Liman Başkanlıkları ve Sahil Güvenlik Komutanlığı yetkilidir.
İlk ihlallerde uyarı + para cezası uygulanabilir.

2. Liman Giriş-Çıkış Yasağı

İhlalde bulunan gemiye Türkiye limanlarına giriş veya çıkış yasağı getirilebilir.
Yasak süresi, ihlalin ağırlığına göre belirlenir.

3. Faaliyetin Derhal Durdurulması

Liman Başkanlığı veya Sahil Güvenlik, ihlali tespit ettiği anda faaliyeti durdurur.
Gemi, faaliyetini ancak gerekli izinleri alarak sürdürebilir.

4. Geminin Alıkonulması

Tekrar eden veya ağır ihlallerde gemi geçici olarak alıkonulabilir.
Bu süreçte adli mercilere başvurulur ve gemi üzerinde hukuki tasarruf yapılabilir.

8.3. Hukuki Dayanak

Bu yaptırımların yasal temeli şu mevzuat hükümlerine dayanır:

815 sayılı Kabotaj Kanunu – Temel düzenleme.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) – Gemi milliyeti ve ticari faaliyet esasları.
Limanlar Yönetmeliği – Liman idaresi ve denetim yetkileri.
Sahil Güvenlik Kanunu – Deniz yetki alanlarında güvenlik ve denetim görevleri.

8.4. Denetim ve Uygulama Süreci

Kabotaj tekelinin korunması amacıyla denetimler genellikle şu kurumlarca yapılır:

Liman Başkanlıkları – İdari izin ve faaliyet kontrolü.
Sahil Güvenlik Komutanlığı – Karasularında fiziki denetim.
Gümrük ve Ticaret Denetim Birimleri – Yük ve belge kontrolü.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı – Genel kabotaj politikalarının uygulanması.

Denetimlerde genellikle gemi belgeleri, yük manifestosu, yolcu listesi ve faaliyet izin belgeleri incelenir.

8.5. Uygulamadaki Önemi

Kabotaj tekelinin ihlali yalnızca ekonomik zarar yaratmaz; şu sonuçları da doğurur:

Yerli denizcilik sektörünün rekabet gücü zayıflar.
Milli güvenlik riske girer.
Türkiye’nin denizlerdeki egemenlik hakkı ihlal edilmiş olur.

Bu nedenle yaptırımlar, sadece caydırıcı olmakla kalmaz; aynı zamanda milli egemenliğin korunması amacı taşır.

9. Kabotaj Bayramı ve Tarihî Önemi

Her yıl 1 Temmuz günü “Kabotaj Bayramı” olarak kutlanır.
Bu tarih, Türkiye’nin deniz ticareti ve limanlarında tam bağımsızlık ilkesini hayata geçirdiği gündür.
1926’dan önce Osmanlı döneminde yabancı devletlerin “kapitülasyon” haklarıyla iç deniz taşımacılığı yaptıkları hatırlanırsa, Kabotaj Kanunu’nun ekonomik bağımsızlık açısından önemi daha iyi anlaşılır.

10. Sonuç

Kabotaj tekeli, Türkiye’nin denizcilik sektörünü hem ekonomik hem de stratejik olarak koruyan, milli egemenliğin denizlerdeki yansımasıdır.
Türk Bayrağı taşıyan gemiler, bu hak sayesinde ülke limanları arasında taşımacılıkta tam imtiyaza sahiptir.
Bu durum yalnızca bir ticari düzenleme değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin denizlerdeki bağımsızlık ilanıdır.

Single Blog Title