Kabotaj Hakkı, Türk Bayrak Zorunluluğu ve Hukuki Sorumluluklar: Yabancı Gemilerin Türkiye İç Sularındaki Ticari Faaliyetleri Üzerine

Türkiye, sahip olduğu coğrafi konumu itibariyle üç tarafı denizlerle çevrili, deniz ulaşımının ekonomik ve stratejik önem taşıdığı bir ülkedir. Bu nedenle kabotaj hakkı, Türkiye’nin deniz yetki alanlarını ve iç sularını egemenlik unsuru olarak koruma altına alan temel ilkelerdendir. 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe giren 815 sayılı Kabotaj Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti’ne, kendi limanları ve iç sularında deniz ticareti yapma hakkını yalnızca Türk bayraklı gemilere tanımıştır.

Bu yazıda, kabotaj hakkının kapsamı, Türk bayrak zorunluluğu, yabancı bayraklı gemilerin yasa dışı faaliyetleri ve bunlara ilişkin hukuki yaptırımlar detaylı biçimde ele alınacaktır.

2. Kabotaj Nedir?

Kabotaj, bir devletin kendi karasuları ve iç sularında yolcu ve yük taşıma, balıkçılık, pilotaj, römorkaj gibi ticari ve sınai faaliyetleri yalnızca kendi vatandaşlarına veya kendi bayrağını taşıyan gemilere tanımasıdır.

Türkiye’de kabotaj hakkı:

• Karasuları içinde kalan kıyı şehirleri arasında,

• Nehirler, göller, körfezler, iç limanlar gibi iç sularda,

• Türk karasularındaki adalar ve anakaralar arası tüm ulaşımlarda geçerlidir

  3. Türk Bayrak Zorunluluğu

  3.1. Yasal Dayanak

  815 sayılı Kabotaj Kanunu’nun 1. maddesi gereği, Türkiye limanları ve kıyıları arasındaki her türlü deniz ulaştırması ve iç sularda yapılacak ticari faaliyetler yalnızca Türk vatandaşları ve Türk bayraklı gemiler tarafından gerçekleştirilebilir.

  3.2. Türk Bayrağı Taşıma Koşulları

  Bir geminin Türk bayrağı taşıyabilmesi için:

  • Türk gemi siciline tescil edilmesi (Türk Ticaret Kanunu m. 940),

  • Tamamının veya çoğunluk hissesinin Türk vatandaşlarına ait olması,

  • Türk limanına bağlı olması gerekir.

  Bu kurallara aykırı olarak faaliyet gösteren gemiler yabancı bayraklı gemi olarak değerlendirilir ve kabotaj hakkından yararlanamazlar.

  4. Kabotaj Hakkının İhlali

  4.1. Yabancı Bayraklı Gemilerin Faaliyetleri

  Yabancı bayraklı gemilerin Türkiye karasuları içinde;

  • Limanlar arası yük veya yolcu taşıması,

  • İç sularda ticaret yapması,

  • Pilotaj, balıkçılık, su ürünleri taşımacılığı gibi faaliyetlerde bulunması

  kanunen yasaktır.

  Ancak istisnai hallerde (örn. teknik yetersizlik, Türk bayraklı gemi bulunmaması) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan alınacak özel izinle bu faaliyetler gerçekleştirilebilir.

  4.2. Kabotaj İhlalinin Hukuki Sonuçları

  Kabotaj yasağını ihlal eden gemi ve işletmecilere yönelik yaptırımlar şunlardır:

  • İdari para cezası: 4922 sayılı Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Kanun m.11/1 kapsamında uygulanır.

  • Faaliyetten men: İhlalin devam etmesi halinde gemi limandan çıkartılabilir veya ticaretten men edilebilir.

  • Yük ve yolcuların tahliyesi: Yetkisiz gemilerle yapılan taşımacılıklar durdurulur ve varsa taşınan kişiler tahliye edilir.

  • Gemiye el koyma/bağlama: Türk mevzuatına aykırı şekilde faaliyet gösteren yabancı bayraklı gemilere ihtiyati tedbir uygulanabilir.

  🔹 Danıştay 10. Dairesi, 2007/5511 E., 2010/1034 K.
  “Türk karasuları içinde kabotaj hakkı yalnızca Türk bayraklı gemilere tanındığından, yabancı bayraklı bir gemiyle Türkiye limanları arasında yapılan taşıma faaliyeti hukuka aykırıdır.”

  5. Denetim ve Uygulama Mekanizması

  Türkiye’de kabotaj uygulamalarının denetimi:

  • Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı,

  • Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü,

  • Liman Başkanlıkları,

  • Sahil Güvenlik Komutanlığı

  tarafından sıkı şekilde yapılmaktadır.

  Her limanda deniz ticaretine ilişkin gemi bağlama ruhsatları, bayrak kontrolü, sefer izin belgeleri ve gemi sicil kayıtları denetlenmektedir. Özellikle turizm sezonunda izinsiz faaliyet yürüten yabancı bayraklı gezi teknelerine yüksek tutarlarda para cezaları uygulanmaktadır.

  6. Sonuç ve Değerlendirme

  Kabotaj hakkı, bir ülkenin egemenliğini denizlerinde korumasının en temel araçlarından biridir. Türkiye’de bu hakkın yalnızca Türk bayraklı gemilere tanınması, hem ekonomik güvenliği, hem de ulusal denizcilik sektörünün korunmasını amaçlamaktadır.

  Yabancı bayraklı gemilerin izinsiz ticari faaliyetlerde bulunmaları;

  • Yasa dışıdır,

  • Cezai ve idari yaptırımlara tabidir,

  • Yerli taşımacılık sektörünü zayıflatıcı bir etki doğurur.

  Bu nedenle deniz ticaretinde faaliyet gösteren tüm yerli ve yabancı aktörlerin Türk kabotaj rejimine uygun hareket etmesi ve gerekirse Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’ndan özel izin alarak faaliyet göstermesi gerekmektedir.