İstinaf Mahkemesinde Ön İnceleme ve Esastan İnceleme Aşamaları

1. Giriş

İstinaf, Türk ceza muhakemesi hukukunda ilk derece mahkemelerinin verdiği kararların hem usul hem de esas yönünden yeniden değerlendirilmesini sağlayan olağan bir kanun yoludur. 20 Temmuz 2016’da faaliyete geçen Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM), adil yargılanma hakkının güçlendirilmesi ve Yargıtay’ın iş yükünün azaltılması amacıyla devreye girmiştir.

Ancak istinaf süreci tek aşamalı değildir. Başvurunun kabul edilip edilmeyeceği, hangi yönlerden inceleneceği ve sonuçta nasıl bir karar verileceği bakımından BAM öncelikle ön inceleme, ardından da gerekli ise esastan inceleme yapar.

2. Yasal Dayanak

CMK m. 276: İstinaf başvurularında ön inceleme.
CMK m. 277-280: Ön inceleme sonrası yapılacak işlemler ve esastan inceleme.
CMK m. 281-285: BAM karar türleri.

3. Ön İnceleme Aşaması

3.1. Tanımı

Ön inceleme, istinaf başvurusunun şekli şartlara uygun olup olmadığının denetlendiği aşamadır. Esasa girilmeden önce, başvurunun kabul edilip edilemeyeceği değerlendirilir.

3.2. İncelenen Hususlar

Başvurunun süresinde yapılıp yapılmadığı (CMK m. 273).
Başvuru dilekçesinin gerekli unsurları taşıyıp taşımadığı.
Başvurunun istinafa tabi bir hükme ilişkin olup olmadığı.
Başvuranın kanun yoluna başvurma hakkının bulunup bulunmadığı.

3.3. Yetkili Merci

İstinaf dilekçesi, hükmü veren mahkemeye sunulur.
İlk derece mahkemesi, dilekçeyi BAM’a gönderir.
BAM ön inceleme incelemesini, bir heyet hâlinde yapar.

3.4. Ön İnceleme Sonuçları

Ön inceleme sonunda BAM şu kararları verebilir:

Başvurunun reddi: Süresinde yapılmamışsa, istinafa tabi olmayan bir karar için yapılmışsa veya başvuru hakkı olmayan biri tarafından yapılmışsa.
Esastan incelemeye geçilmesi: Şekli şartlar uygunsa dosya esastan incelenir.

3.5. Uygulamadaki Önemi

Ön inceleme, filtre görevi görür. Bu aşama sayesinde BAM, gereksiz veya usulsüz başvurularla meşgul edilmez.

4. Esastan İnceleme Aşaması

4.1. Tanımı

Esastan inceleme, ilk derece mahkemesinin verdiği hükmün deliller, usul kuralları ve hukuk uygulaması açısından yeniden değerlendirilmesi sürecidir.

4.2. İnceleme Kapsamı

Delillerin hukuka uygun elde edilip edilmediği.
Sanığın savunma hakkının kısıtlanıp kısıtlanmadığı.
Hükmün gerekçeli olup olmadığı.
Maddi olayın ispatında hata yapılıp yapılmadığı.
Ceza hukukuna ilişkin maddi ve usuli kuralların doğru uygulanıp uygulanmadığı.

4.3. İnceleme Biçimi

Dosya üzerinden: Kural olarak BAM, dosya üzerinden inceleme yapar.
Duruşmalı inceleme: Ancak CMK m. 280 gereği gerekli görüldüğünde duruşma açılabilir (örneğin yeni tanık dinlenmesi gerekirse).

4.4. Karar Türleri (CMK m. 280-285)

BAM esastan inceleme sonunda şu kararları verebilir:

Başvurunun esastan reddi (onama): İlk derece hükmü doğru bulunursa.
Hükmün kaldırılması: Hukuka aykırılık varsa.
Düzelterek onama: Küçük usul hataları düzeltilerek kararın onanması.
Yeniden hüküm kurma: Duruşma açılarak yeni deliller toplanıp yeni karar verilmesi.
Dosyanın geri gönderilmesi: İlk derece mahkemesinin önemli usul eksiklikleri varsa.

5. Ön İnceleme ve Esastan İncelemenin Farkı

Unsur	Ön İnceleme	Esastan İnceleme
Amaç	Başvurunun şekli koşullarını denetlemek	Delil, hukuk ve usul yönünden kararı yeniden incelemek
Kapsam	Süre, yetki, başvuru hakkı, tabiiyet	Maddi olay, hukuka uygunluk, ceza miktarı
Sonuç	Başvurunun reddi veya esastan incelemeye geçiş	Onama, bozma, kaldırma, düzeltme, yeniden hüküm

6. Uygulamada Görülen Sorunlar

6.1. Süre Kaynaklı Retler

Birçok istinaf başvurusu, 7 günlük sürenin geçirilmesi nedeniyle ön incelemede reddedilmektedir.

6.2. HAGB ve Kesinlik Sınırı

HAGB kararları istinafa değil itiraza tabidir; fakat uygulamada yanlış başvurular yapılmaktadır. Aynı şekilde adli para cezasının kesinlik sınırını aşmadığı hallerde yapılan başvurular da reddedilmektedir.

6.3. Duruşma Taleplerinin Göz Ardı Edilmesi

Avukatların “duruşma açılsın” taleplerine rağmen BAM çoğunlukla dosya üzerinden karar vermektedir. Bu da savunma hakkı açısından eleştirilmektedir.

7. Yargıtay ve Doktrin Görüşleri

Yargıtay Ceza Genel Kurulu: Ön inceleme aşamasında yapılan retlerin kesin hüküm doğurduğunu ve yeniden incelenemeyeceğini belirtmiştir.
Öğretide: Esastan incelemenin, adil yargılanma hakkı kapsamında daha geniş yapılması gerektiği, BAM’ların dosya üzerinden karar vermesinin istinafın ruhuna aykırı olduğu savunulmaktadır.

8. Stratejik Tavsiyeler

Süre tutum dilekçesi vererek hak kaybı önlenmeli.
Ön incelemeye takılmamak için dilekçede başvuru hakkı, süresi ve istinafa tabiiyet net belirtilmeli.
Esastan incelemede başarı şansını artırmak için ayrıntılı gerekçeler sunulmalı.
Duruşma açılması isteniyorsa bu talep açık ve somut şekilde dile getirilmelidir.

9. Sonuç

İstinaf süreci, iki aşamadan oluşur:

Ön inceleme, şekli şartların denetlendiği, filtre niteliğinde bir aşamadır.
Esastan inceleme, hükmün olay ve hukuk yönünden yeniden incelendiği asıl aşamadır.

Bölge Adliye Mahkemeleri, ön inceleme ile usulsüz başvuruları ayıklar; esastan inceleme ile ise adil ve doğru karar verilmesini sağlar.

Single Blog Title