İstihdam Sözleşmeleri Due Diligence Sürecinde Nasıl İncelenir?

1. Giriş: İnsan Kaynakları Riskleri Gözden Kaçarsa, Yatırım Değeri Zedelenir

Şirket satın alma, birleşme veya yatırım süreçlerinde yapılan due diligence (hukuki inceleme) çalışmalarının en önemli ancak sıklıkla göz ardı edilen bölümlerinden biri de istihdam sözleşmelerinin incelenmesidir.

İşe girişte yapılan sözleşmeler, yalnızca çalışan-işveren ilişkisinin çerçevesini belirlemez; aynı zamanda şirketin gelecekte karşılaşabileceği tazminat taleplerinin, maddi sorumlulukların, rekabet yasağı ihlallerinin ve fikri mülkiyet anlaşmazlıklarının da temelini oluşturur.

Bu nedenle, yatırımcı açısından istihdam sözleşmelerinin sistemli, hukuki ve stratejik bir bakış açısıyla incelenmesi; yatırımın sağlıklı ve risksiz bir zemine oturmasını sağlar.

---

2. İstihdam Sözleşmeleri Nedir ve Hangi Unsurları İçerir?

2.1. Tanım

İstihdam sözleşmesi; 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak işçi ile işveren arasında kurulan, hizmetin nasıl yürütüleceğini, tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen özel hukuk sözleşmesidir.

2.2. Tipik Unsurlar

• Tarafların bilgileri

• İşin tanımı ve görev kapsamı

• Ücret, prim ve yan haklar

• Çalışma saatleri ve vardiyalar

• Deneme süresi

• İşe başlama tarihi

• Sözleşmenin süresi (belirli/belirsiz)

• Sona erme koşulları

• Fikri mülkiyet ve gizlilik hükümleri

• Rekabet yasağı klozları

• Yetkili mahkeme ve hukuk

---

3. Due Diligence Sürecinde İstihdam Sözleşmeleri Neden İncelenir?

3.1. Hukuki Yükümlülük Tespiti

Sözleşme hükümlerinde yer alan;

• Prim taahhütleri,

• Performans ödemeleri,

• Fazla mesai şartları,

• İkramiye ve yan haklar,
  şirketin mali yükümlülüklerini artırabilir. Bu yükümlülüklerin eksik değerlendirilmesi, yatırım sonrası beklenmeyen zarar anlamına gelir.

3.2. Tazminat Riski

Sözleşmelerde yer alan belirsiz veya iş kanununa aykırı ifadeler, iş sözleşmesinin geçersizliğine ya da işveren aleyhine tazminata yol açabilir. Bu durum, yatırımcı açısından işçilik davalarıyla yüzleşme riski doğurur.

3.3. Fikri Mülkiyet ve Rekabet Yasağı Denetimi

Yazılım, tasarım, proje geliştirme gibi fikrî üretime dayalı şirketlerde çalışanların oluşturduğu eserlere ilişkin hak devri klozlarının olup olmadığı incelenmelidir. Eksik ya da geçersiz düzenlemeler, yatırımcının bu haklardan yararlanmasını engelleyebilir.

---

4. Uygulamada Sık Görülen Sorunlar ve Riskler

4.1. Sözlü Sözleşme Veya Sözleşmesizlik

Bazı işletmeler, çalışanlarla yazılı iş sözleşmesi yapmadan istihdam sağlamaktadır. Bu durum:

• İş Kanunu’na aykırıdır,

• Yargı sürecinde ispat yükünü işveren aleyhine zorlaştırır,

• Prim borcu ve fazla mesai tazminatı gibi talepleri artırır.

4.2. Standart Dışı, Eksik veya Belirsiz Hükümler

• Ücret kalemleri net değilse, fazla mesai ödemesiyle çakışabilir.

• İşin tanımı yapılmamışsa, görev dışı işler sorun olur.

• Belirsiz süreli sözleşmelerde belirli süreli gibi davranılması (usulsüzlük).

• Kıdem tazminatı ödeme vaadi içeren yazılı hükümler, işveren aleyhine bağlayıcıdır.

4.3. Yan Hakların Sözleşmede Yer Almaması

Şirket içi teamüllerle çalışanlara verilen yemek, yol, sağlık sigortası gibi yan haklar, sözleşmede yer almazsa; yatırımcı bu hakların varlığından habersiz kalabilir. Ancak mahkeme, bu hakları kazanılmış hak olarak değerlendirip yatırımcının sorumluluğuna yol açabilir.

---

5. Due Diligence Aşamasında İncelenecek Belgeler ve Kayıtlar

---

6. Yatırımcı Açısından İstihdam Sözleşmelerinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

6.1. Toplu İş Sözleşmesi Kapsamı

Bazı işyerleri sendikalı olup, toplu iş sözleşmelerine tabidir. Bu durumdaki çalışanların bireysel sözleşmeleri de TİS hükümleriyle uyumlu olmalıdır. Aksi takdirde TİS’in üstünlüğü esastır.

6.2. Sözleşme Süresi ve Deneme Süresi Hükümleri

Yatırım sonrası çalışanı devralan yeni şirketin, deneme süresi geçmemiş bir personelle ilgili tasarrufu farklı olacaktır. Ancak deneme süresi açıkça yazılmamışsa bu hak kullanılamaz.

6.3. Ücret ve Tazminat Uyuşmazlıkları

Sözleşmelerde belirtilen ücretin fiili ödemelerle uyumu önemlidir. SGK’ya bildirilen rakamla ödenen ücret arasında fark varsa “gölge bordro” şüphesi doğar ve bu durum hem mali hem cezai risk doğurur.

---

7. Yatırım Sözleşmelerine Eklenmesi Gereken Koruyucu Hükümler

7.1. Beyan ve Taahhüt Maddeleri

“Devreden taraf, çalışanlar ile yapılmış tüm iş sözleşmelerinin 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine uygun şekilde yazılı olarak düzenlendiğini, bunların tamamının yürürlükte olduğunu ve herhangi bir uyuşmazlık konusu teşkil etmediğini beyan eder.”

7.2. Sorumluluk ve Tazminat Hükümleri

“Devralma tarihinden önceki döneme ait işçilik alacakları, prim borçları, yan haklar ve davalardan kaynaklı yükümlülükler devreden tarafa aittir.”

---

8. Pratik Kontrol Listesi: İstihdam Sözleşmesi Due Diligence Denetimi İçin 10 Soru

1. Tüm çalışanlar için yazılı iş sözleşmesi var mı?

2. Sözleşmeler İş Kanunu’na uygun mu?

3. Ücret, prim ve yan haklar açıkça belirtilmiş mi?

4. Fazla mesai, tatil, izin ve deneme süresi net olarak yazılmış mı?

5. SGK bildirimi ile maaş bordrosu uyumlu mu?

6. Fikri mülkiyet devrine ilişkin klozlar var mı?

7. Rekabet yasağı süresi ve kapsamı makul mü?

8. İş sözleşmesinde cezai şart var mı? Orantılı mı?

9. İşe giriş tarihleri ile fiili çalışma tarihleri örtüşüyor mu?

10. Devam eden iş uyuşmazlıkları veya çalışan ihtarnameleri var mı?

---

9. Sonuç: Sözleşmeler Sadece Kağıt Parçası Değil, Yatırımın Hukuki Temelidir

İstihdam sözleşmeleri, şirketin en kıymetli kaynağı olan insan gücünün yasal çerçevesini belirler. Ancak bu çerçevenin ne kadar güçlü olduğu, yatırımcının sorumluluğunu doğrudan etkiler.

Eksik, hatalı, geçersiz ya da hukuka aykırı düzenlenmiş bir iş sözleşmesi; yatırım sonrasında sürpriz davalara, tazminat yükümlülüklerine ve prestij kayıplarına neden olabilir. Bu nedenle due diligence sürecinde sözleşmelerin sistemli ve profesyonel bir bakışla taranması, yatırımın hukuki sürdürülebilirliği açısından hayati önemdedir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut