İsimsiz(Atipik) Sözleşmeler

İsimsiz (Atipik) Sözleşmeler: Kuruluş, Geçerlilik, Yorum, Risk Yönetimi ve Uyuşmazlık Stratejisi

1) Kavramsal Çerçeve: “isimsiz” Ne Demektir?

İsimsiz (atipik) sözleşmeler, kanunda tipik bir sözleşme türü olarak düzenlenmeyen; ancak sözleşme özgürlüğü sayesinde tarafların ihtiyaçlarına göre kurguladıkları sözleşmelerdir. Bazen tek bir tipe sığmaz; iki veya daha fazla tipik sözleşmenin unsurlarını içerir ve karma sözleşme niteliği alır (ör. yazılım lisansı + bakım + eğitim + bulut barındırma).

Örnekler (uygulamadan):

SaaS/Cloud: Lisans + hizmet + veri saklama + destek.
Distribütörlük: Sürekli mal temini + marka kullanımı + bölgesel yetki + asgari alım.
Franchise: Lisans + bilgi/know-how + denetim + reklam katılımı.
Influencer/Tanıtım: Hizmet + fikrî hak devri/izin + KVKK ve reklam etik hükümleri.
Çerçeve tedarik: Süreklilik, sipariş mekanizması, fiyat güncelleme ve kalite standartları.

isimsiz sözleşmeyi “kanunda yok” diye geçersiz sanmak hatalıdır. TBK, tipik sözleşmeler yanında taraflara esnek tasarım alanı verir; yeter ki emredici hükümlere, kamu düzenine, kişilik haklarına ve dürüstlük kuralına aykırılık bulunmasın.

2) Hukukî Dayanak: Sözleşme ve Şekil Serbestisi, Sınırlar

Sözleşmenin kuruluşu: TBK’ya göre sözleşme, karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanı ile kurulur. Teklif (icap) ve kabulün uyuşması esastır.
Şekil serbestisi (kural): Sözleşmeler kural olarak şekle tabi değildir; kanunun belirli sözleşmeler için öngördüğü özel şekiller saklıdır (taşınmaz satışı gibi).
Sözleşme özgürlüğü: Taraflar, sözleşmenin içeriğini serbestçe belirler; ancak emredici hükümler, kamu düzeni ve kişilik haklarına aykırı düzenlemeler hükümsüzdür.
Genel işlem koşulları (GİK): Tek tarafça önceden hazırlanıp diğer tarafa dayatılan standart şartlar; dürüstlük, açıklık ve bilgilendirme ilkeleri çerçevesinde denetlenir. Yazılsa bile sürpriz/haksız kayıtlar bağlamaz.
Dürüstlük ve yorum: TMK’daki dürüstlük kuralı, sözleşmenin kurulmasından yorumuna, ifasından sona ermesine kadar her aşamada etkilidir.

Pratik sonuç: Atipik sözleşme özgürce kurulabilir; ancak şekil şartına tabi tipik unsurlar (örneğin fikrî hak devri, taşınmaz işlemleri) içeriyorsa o kısımlar özel şekle uydurulmalıdır. Karma yapıda parça parça şekil sorunu sık görülen hatadır.

3) İsimsiz/Karma Sözleşmelerde Kuruluş ve Essentialia Negotii

Essentialia negotii (sözleşmenin çekirdek unsurları) açık değilse, isimsiz sözleşmelerde uyuşmazlık riski artar. Bu nedenle:

Konu ve kapsam: Ne sağlanıyor? Lisans mı, hizmet mi, eser mi? Sınırlar, istisnalar, hariç tutulanlar.
Bedel ve ödeme modeli: Peşin/abonelik/başarıya bağlı/karma. Kur ve endeks, faiz, vade, mahsup.
Süre: Belirli/belirsiz, başlangıç, uzama, yenileme koşulları.
Teslim/ifa ve kabul prosedürü: Teslim şekli, testler, kabul kriterleri, itiraz-sükût etkileri.
Sorumluluk ve garanti: Kusur sorumluluğu, ayıp rejimi, SLA (hizmet düzeyi), yeniden ifa/indirim/bedel iadesi.

Uyarı: “Adlandırma” tek başına belirleyici değildir. Sözleşmeye “lisans” demek onu tamamen eser veya hizmet ilişkilerinden yalıtmaz. Uyuşmazlıkta baskın unsur teorisi üzerinden nitelendirme yapılır ve kıyasen tipik sözleşme hükümleri devreye alınır.

4) Yorum ve Kıyas: Baskın Unsur Teorisi, Kısmi Kıyas ve Tamamlama

Isimsiz/karmada yargısal yaklaşım genel olarak şu çizgide seyreder:

Baskın unsur: Sözleşmenin ekonomik ve fonksiyonel ağırlığı hangi tipe yakınsa (ör. eser/vekalet/satım/kira), öncelikle o tipe ait kurallar kıyasen uygulanır.
Kısmi kıyas: Tek bir tipe indirgenemeyen karma yapılarda, her modül için en yakın tipik sözleşme rejimi kıyasen devreye alınabilir.
Tamamlama: Boşluklar TBK’nın genel hükümleriyle (temerrüt, ifa imkânsızlığı, tazmin, kusur, cezai şart indirimi, aşırı ifa güçlüğü vb.) tamamlanır.
Genel işlem denetimi: Önceden yazılmış şablonlar, özellikle sürpriz kayıtlar yönünden geçerlilik ve bağlayıcılık testine tabi tutulur.

Bu nedenle isimsiz bir metin kaleme alırken, “adıyla değil işleviyle” düşünülmeli; her modül için referans tip ve uygulanacak hüküm hiyerarşisi netleştirilmelidir.

5) Risk Yönetimi: Sözleşmenin “Omurgası” Nasıl Kurulur?

5.1. Sorumluluk Rejimi

Kapsam: Hangi zarar kalemleri tazminata dahil? Dolaylı/neticî zarar istisnası? Veri kaybı?
Tavan (cap): Toplam sorumluluk yıllık bedel ile sınırlandırılabilir; kasıt/ağır kusur, kişisel veriler, fikrî hak ihlali gibi istisnalar cap dışı bırakılır.
Cezai şart: Orantı ilkesiyle uyumlu, makul ve ölçülü. Birden çok yaptırımın aynı fiil için çifte cezalandırmaya dönüşmemesine dikkat.

5.2. Garanti, Ayıp ve SLA

Garanti süresi/standartları, ayıp ihbar süreleri, yeniden ifa–indirim–fesih sıralaması net olmalı.
Hizmet sözleşmelerinde SLA (uptime, yanıt/çözüm süreleri) ve kredi/indirim mekanizması açık yazılmalı.

5.3. Değişiklik Yönetimi (Change Control)

İş kapsamı değişikliği, ek iş ve revizyonlarda yazılı değişiklik protokolü; bedel ve süre etkisiyle bağlanmalı.

5.4. Fiyat ve Endeksleme

Uzun süreli ilişkilerde endeks (ÜFE/TÜFE/Kur sepeti), fiyat gözden geçirme ve olağanüstü maliyet artışında hardship (bkz. TBK’daki aşırı ifa güçlüğü ilkesi) mekanizması.

5.5. Veri, Gizlilik, Fikri Haklar

Fikri hak devri/ruhsat (süre, yer, kapsam, alt lisans, münhasırlık).
Gizlilik ve ticari sır korunması; süre ve istisnalar.
Kişisel veriler işleniyorsa amacı, hukuki sebep, güvenlik ve paylaşım rejimi ayrıca düzenlenmeli.

6) Sona Erme, Fesih ve Olağanüstü Haller

6.1. Temerrüt ve Seçimlik Haklar

Para alacağında temerrüt faizi, edim alacağında uygun süreli ihtar, sonuçları ve sözleşmenin akıbeti açıkça yazılmalı.

6.2. İfa İmkânsızlığı

Objektif imkânsızlık halinde borcun sona ermesi ve bedelin iadesi/denkleştirme kuralları; kusurlu imkânsızlıkta tazmin.

6.3. Aşırı İfa Güçlüğü (Hardship)

Öngörülemeyen olağanüstü durumlarda uyarlama öncelikli; mümkün değilse fesih.
Uygulamada mahkemeye gitmeden önce müzakere–geçici çözümler–paylaşım mekanizması yazmak, ilişkiyi kurtarır.

6.4. Haklı Nedenle Derhal Fesih

Ağır sözleşme ihlali, iflas, denetim engeli, gizlilik ihlali, rüşvet/uygunsuzluk gibi katalog haller.

6.5. Kolaylaştırılmış Fesih (Convenience)

Uzun süreli iş ilişkilerinde düşük bedelli “kolay fesih” imkânı, makul bildirim ve çıkış maliyeti formülü ile birlikte düzenlenebilir.

7) Yargıtay Yaklaşımının Ana Hatları (Özet Yorum)

Uygulamada Yargıtay, isimsiz/karmayı işlevsel analiz ile değerlendirir:

Distribütörlük/Franchise: Tipik sayılmaz; çoğu kararda karma kabul edilir. Asgari alım, bölge, rekabet yasağı, stok riski, iade koşulları, markanın korunması gibi kayıtlar dürüstlük ve ölçülülük çerçevesinde yorumlanır.
SaaS/Yazılım–Bakım: Lisans–eser–hizmet unsurları iç içedir. Teslim/kabul kriterleri, ayıp/garanti ve destek yükümlülüğü ayrıntılandırılmadıysa uyuşmazlık çıkma olasılığı yüksektir.
Cezai şart–indirim: Aşırı ve cezalandırıcı tutarlar indirim denetimine elverişlidir; çoklu yaptırımlar mükerrer etki yaratmamalıdır.
Genel işlem koşulları: Standart şartlar “görünürlük, açıklık, bilgilendirme” testinden geçirilir; sürpriz kayıtlar bağlamaz.
Yorumda baskın unsur: Tek bir tipe indirgenemeyen sözleşmelerde parçalı kıyas uygulanabilir; örneğin teslim–kabul eser, süreklilik hizmet/kira, tedarik satım hükümlerinden beslenebilir.

Pratik çıkarım: Yazım aşamasında her modül için “hangi tipik rejime yakın?” sorusuna cevap veren hiyerarşik uygulama maddesi konulması, ispat ve yorum riskini azaltır.

8) Tüketici–Ticari Ayrımı ve Uyum Başlıkları

B2C: Cayma hakkı, ön bilgilendirme, mesafeli sözleşme kuralları, reklam–etik beyanlar, haksız şart denetimi daha serttir.
B2B: Taraflar profesyonel kabul edilir; yine de haksız şart/GİK denetimi tamamen dışlanmaz.
Rekabet, marka, KVKK: Distribütörlük/franchise gibi dikey ilişkilerde rekabet hukuku, marka/know-how aktarımında fikrî hak ve veri işleme içeren modellerde KVKK uyumu söz konusu olur.

9) Uyuşmazlık Çözümü: Dava Şartı Arabuluculuk, Tahkim, Yetki

Ticari davalarda arabuluculuk çoğu alanda dava şartıdır. Sözleşmeye, arabuluculuk–müzakere–tahkim/yetkili mahkeme sıralı bir çözüm yolu yazmak faydalıdır.
Tahkim (özellikle uluslararası/teknoloji/franchise): Yer, dil, hakem sayısı, usul, geçici hukuki koruma, delil muhafazası ve icra kabiliyeti açık düzenlenmelidir.
Yetki: Yargılama ekonomisi için belirli mahkeme yetkisi ve tebligat/KEP adresleri yazılmalı.

10) Uygulamada Sık Görülen Modüller İçin Örnek Hüküm Taslakları

(Aşağıdaki maddeler yalnızca örnektir; her somut olaya göre uyarlama gerekir.)

10.1. Uygulanacak Hükümler Hiyerarşisi

Uygulama Hiyerarşisi. İşbu sözleşme karma niteliktedir. Öncelikle sözleşme hükümleri; boşluk halinde sırasıyla (i) [Eser Sözleşmesine] ilişkin TBK hükümleri, (ii) [Hizmet Sözleşmesine] ilişkin TBK hükümleri, (iii) [Satım/Lisans] hükümleri kıyasen uygulanır. Çatışma halinde baskın unsur [ör. “eser teslim ve kabul”] kriterleri esas alınır.

10.2. Değişiklik (Change) Prosedürü

Değişiklik Yönetimi. Taraflardan birinin kapsam değişikliği talebi yazılı olarak iletilir. Tedarikçi, bedel ve süre etkisini en geç 7 gün içinde bildirir. Taraflarca imzalanan Değişiklik Protokolü onaylanmadıkça kapsam ve bedel değiştirilmiş sayılmaz.

10.3. SLA ve Kabul Kriterleri

Kabul ve SLA. Teslimden sonra 10 iş günü içinde testler yapılır; kabul kriterleri EK-1’de yer alır. Uptime %99,5 hedeflenir. Aylık hedefin altına düşülmesi halinde hizmet kredisi tabloları uygulanır.

10.4. Sorumluluk Sınırı (Cap) ve İstisnalar

Sorumluluk Sınırı. Kasıt ve ağır kusur halleri saklı kalmak üzere, doğrudan zararlar için toplam sorumluluk, son 12 ayda ödenen bedelle sınırlıdır. Fikri hak ihlali, kişisel veri ihlali, gizlilik ihlali ve bedel iadesi yükümlülükleri sınır dışında kalır.

10.5. Cezai Şart ve Orantı

Cezai Şart. Taraf, rekabet yasağını ihlal ederse günlük X birim cezai şart öder. Cezai şart, ihlalin sona erdirilmesi ve doğrudan zararın tazmini haklarını ortadan kaldırmaz. Orantısız uygulamalarda hakimin indirim yetkisi saklıdır.

10.6. Hardship/Uyarlama

Uyarlama. Öngörülemeyen olağanüstü olayların mali/operasyonel etkiyi %30 ve üzeri artırması halinde taraflar, öncelikle iyi niyetle yeniden müzakere eder. 30 gün içinde mutabakat sağlanamazsa taraflardan her biri uyarlama veya fesih talep edebilir.

10.7. Fikri Hak ve Lisans

Lisans. Eser üzerinde [münhasır/olmayan], [süre/yer/kapsam] ile sınırlı lisans verilir. Alt lisans yasağı esastır; yazılı izinle mümkündür. Kaynak kod devri yoktur; teslim edilen çıktılar sözleşme kapsamında kalır.

10.8. Gizlilik ve Veri Güvenliği

Gizlilik. Taraflar, sözleşme süresince ve bitimini takiben 5 yıl süreyle gizli bilgileri ifşa etmez. Yasal zorunluluk hallerinde ön bildirim yapılır. Kişisel veriler amacına uygun ve güvenli şekilde işlenir; üçüncü kişilere aktarım, yazılı onaya tabidir.

10.9. Uyuşmazlık ve Arabuluculuk-Tahkim

Uyuşmazlık Çözümü. Ticari nitelikteki ihtilaflarda arabuluculuk dava şartına uygun şekilde uygulanır. Sonuç alınamazsa [Tahkim/İstanbul Mahkemeleri] yetkilidir. Tahkim yeri [İstanbul], dili [Türkçe], hakem sayısı [1/3].

11) Yazım Aşamasında Kontrol Listesi

12) Sektörel Örneklem: Kısa Senaryolar

12.1. SaaS/Cloud Hizmeti

Baskın unsur: Süreklilik ve hizmet performansı → hizmet/kira rejimi ağır basar; teslim-kabulde eser hükümleri kıyasen devreye girebilir.
Kritik maddeler: SLA, veri yedekleme, güvenlik, log–denetim, veri çıkış/taşınabilirlik, lisans kapsamı, ücret–kullanım ilişkisi.

12.2. Distribütörlük

Baskın unsur: Sürekli satım ilişkisi + marka/lojistik hükümleri.
Kritik maddeler: Bölgesel münhasırlık, asgari alım, stok yönetimi, iade ve kampanya, rekabet yasağı ve dikey anlaşma uyumu.

12.3. Franchise

Baskın unsur: Know-how aktarımı + gözetim/denetim.
Kritik maddeler: Eğitim/standartlar, denetim, ciro payı/royalty, reklam fonu, kalite kontrol, yer onayı ve sözleşme sonrası rekabet yasağı.

12.4. Influencer/Tanıtım

Baskın unsur: Hizmet + fikrî hak kullanımı.
Kritik maddeler: İçerik takvimi, onay süreçleri, etik/uygunluk, telif ve marka kullanımı, kalıcı kullanım izinleri, reklam mevzuatı uyumu.

13) İspat ve Dokümantasyon

Atipik metinlerde ispatın yarısı dokümantasyondur:

Sözleşme ve ekler: Kapsam–SLA–fiyat tabloları–değişiklik protokolleri–teslim/kabul tutanakları.
Süreç kayıtları: KEP/e-posta, bilet/talep sistemleri, log ve audit kayıtları.
Faturalama ve mutabakat: Uyuşmazlıkta bedel ve ifa ispatının omurgasıdır.

14) Sık Yapılan Hatalar ve Çözüm Önerileri

Ad–işlev uyumsuzluğu: “Lisans” denip ayıp–kabul rejimi yazılmaması. → Her modül için uygun tipik rejimi seçin.
SLA’sız performans vaadi: “En iyi çaba” belirsiz kalır. → Metriğe dayalı SLA ve kredi sistemi kurun.
Cap’siz sınırsız sorumluluk: KOBİ’yi iflasa sürükler. → Makul sorumluluk tavanı + istisnalar.
Hardship yokluğu: Maliyet şokunda ya fesih ya da sözleşmeye aykırı davranış çıkar. → Uyarlama maddesi koyun.
GİK riski: Sürpriz kayıtlar bağlamayabilir. → Kalın, görünür, sade ve bilgilendirmeli ifade kullanın.
Fikri hak karmaşası: “Kullanım izni mi, devir mi?” net değil. → Kapsam–süre–yer–münhasırlık açık yazılsın.
Tüketici hataları: B2C’de cayma ve ön bilgilendirme eksikliği. → Mevzuat checklist’i uygulayın.

15) SSS – Isimsiz Sözleşmeler

S: Isimsiz sözleşme yapmak güvenli mi?
C: Evet. TBK’daki sözleşme ve şekil serbestisi çerçevesinde emredici hükümlere aykırı olmamak kaydıyla güvenle kurulabilir. Güven, açık yazım ve ispat dokümantasyonu ile artar.

S: Hangi hükümlere göre yargılanır?
C: Önce sözleşmenin kendi hükümleri, sonra baskın unsura göre kıyasen tipik sözleşme hükümleri, son çare TBK genel hükümleri uygulanır.

S: Cezai şart yazsam mahkeme indirir mi?
C: Orantısız–aşırı cezai şart indirime tabi olabilir. Ek olarak aynı ihlal için birden çok yaptırım mükerrer sonuç doğuracaksa sadeleştirme gerekir.

S: Sözleşmem B2C mi B2B mi?
C: Taraflardan biri tüketiciyse tüketici hukukunun koruyucu hükümleri devreye girer; cayma, ön bilgilendirme, haksız şart denetimi daha katıdır.

S: Yazılımda ayıplı hizmeti nasıl ispatlarım?
C: Kabul tutanağı, test raporları, loglar ve bilet kayıtları kritik delildir. Sözleşmede kabul kriterleri ve SLA metrikleri belirleyin.

16) Uygulama İçin Kısa Taslak (Örnek Bölümleme)

Amaç, tanımlar, kapsam
Süre, yenileme, fesih nedenleri (haklı neden–kolay fesih)
Bedel, ödeme, endeks, vergi
Teslim/ifa, test–kabul, SLA, garanti–ayıp
Değişiklik yönetimi, ek iş
Fikri haklar, gizlilik, veri güvenliği
Sorumluluk sınırı, cezai şart (istisnalarıyla)
Uyarlama (hardship), mücbir sebep, imkânsızlık
Alt yüklenici, devretme, kontrol değişikliği
Denetim hakkı, kayıt tutma, raporlama
Uyuşmazlık çözümü (arabuluculuk, tahkim/mahkeme), yetki–tebligat
Uygulanacak hukuk, yorum hiyerarşisi, bütünlük maddesi

17) Sonuç ve Öneriler

İsimsiz sözleşmeler, ticari yaratıcılığın hukuki karşılığıdır. Başarı koşulları:

Modüler düşünün: Hangi parça hangi tipik rejime yakın?
Ölçülebilirlik: SLA, kabul, ayıp, tazmin mekanizmaları metrikli olsun.
Risk tahsisi: Cap, istisnalar, cezai şart, teminatlar.
Uyarlanabilirlik: Hardship ve değişiklik yönetimi.
Uyum boyutu: GİK, tüketici, rekabet, fikrî hak, veri güvenliği.
İspat altyapısı: Tutanağa, loga, KEP’e dayanan bir dokümantasyon akışı kurun.

Böyle kurgulanan atipik/karma bir metin; Yargıtay’ın işlevsel ve orantılı yaklaşımına hazırlıklı, ticari ilişkiyi koruyan, ihtilafı erken çözen bir çerçeve sunar.

Uygulanacak Hükümler ve Yorum

Yorum ve Uygulanacak Hükümler. İşbu sözleşmenin hükümleri ile taraflar arasındaki yazılı ekler arasında çelişki halinde ilgili Ek önceliklidir. Sözleşmede düzenlenmeyen hususlarda [Eser/Hizmet/Satım/Lisans] sözleşmesine ilişkin hükümler kıyasen, devamında TBK genel hükümleri uygulanır. Sözleşmenin yorumunda ticari teamüller, dürüstlük kuralı ve sözleşmenin amacı esas alınır.

#TBK, İSİMSİZ SÖZLEŞMELER, KIYAS, ŞEKİL SERBESTİSİ

Single Blog Title