İRTİKAP SUÇU VE CEZASI NEDİR

1. Giriş

Kamu görevlilerinin görevlerini dürüstlük, tarafsızlık ve sadakatle yerine getirmesi, hukuk devleti ilkesinin temel gereklerinden biridir. Kamu hizmetinin kişisel menfaat karşılığı sunulması, bu hizmetin güvenilirliğini ve şeffaflığını doğrudan zedeler. Türk Ceza Kanunu’nda bu türden menfaat ilişkileri çeşitli şekillerde suç olarak tanımlanmıştır. Bu suçlardan biri olan irtikap, kamu görevlisinin görevinin sağladığı güç veya nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle menfaat temin etmesini cezalandırır.

İrtikap suçu, çoğu zaman rüşvet ve zimmet suçu ile karıştırılmakta olup, failin kamu görevlisi olması, mağdurun iradesinin sakatlanmış olması ve kamu gücünün kötüye kullanılması gibi kendine özgü unsurları ile ayrışır. Bu çalışmada, Türk Ceza Kanunu m.250 kapsamında irtikap suçunun unsurları, suç tipleri, cezaları, benzer suçlarla farkları ve Yargıtay uygulamaları ele alınacaktır.

---

2. Kanuni Düzenleme (TCK m.250)

TCK m.250 üç fıkrada düzenlenmiştir. Buna göre;

TCK m.250/1 (İcbar Suretiyle İrtikap):

“Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kullanmak suretiyle bir kişiyi kendisine veya başkasına menfaat temin etmeye zorlaması hâlinde, sekiz yıldan on iki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.”

TCK m.250/2 (İkna Suretiyle İrtikap):

“Kamu görevlisinin, gerçekte kamu görevi icabı olmayan bir işi yapacakmış gibi göstererek, bir kişiyi kandırmak suretiyle kendisine veya başkasına menfaat temin etmesi hâlinde, altı yıldan on yıldan kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.”

TCK m.250/3 (Kendiliğinden Menfaat Teklifine Göz Yumma):

“Kamu görevlisinin, görevi icabı yapması gereken bir işi yapmaması veya yapmaktan kaçınması için teklif edilen menfaati kabul etmesi hâlinde, beş yıldan on yıla kadar hapis cezasına ve beş bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.”

---

3. Suçun Unsurları

A. Fail

İrtikap suçunun faili yalnızca kamu görevlisi olabilir. TCK m.6/1-c’ye göre, kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir şekilde sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir. Örneğin:

• Polis memurları

• Belediye çalışanları

• Öğretmenler

• Zabıta memurları

• İcra memurları

fail olabilir.

B. Mağdur

Mağdur herkes olabilir. Kamu görevlisinin iradesini etkilediği kişi bir özel kişi veya tüzel kişi temsilcisi olabilir. Mağdurun menfaat sağlaması önemli değildir; failin menfaat elde etmesi esastır.

C. Hareket

İrtikap suçu üç farklı hareket tarzıyla işlenebilir:

1. İcbar (Zorlama) Suretiyle – Kamu görevlisinin baskı, tehdit veya görev nüfuzuyla mağduru menfaat vermeye zorlaması.

2. İkna (Aldatma) Suretiyle – Kamu görevlisinin gerçekte olmayan bir durumu varmış gibi gösterip mağduru kandırarak menfaat sağlaması.

3. Kendiliğinden Teklif Edilen Menfaatin Kabulü – Görev gereği yapılması gereken bir iş için menfaat teklif edilmesi ve kamu görevlisinin bunu kabul etmesi.

D. Menfaat

Menfaatin maddi ya da manevi olması mümkündür. Önemli olan kamu görevlisinin bu eylem sonucu kendisine veya üçüncü kişiye doğrudan ya da dolaylı olarak bir çıkar sağlamasıdır.

E. Kast

Suç doğrudan kastla işlenebilir. Failin kamu görevlisi olarak görevi dışında veya görevini kötüye kullanarak menfaat temin etme iradesi olmalıdır.

---

4. Rüşvet ve Zimmet Suçlarından Farkı

---

5. Cezai Yaptırımlar

• İcbar suretiyle irtikap: 8 – 12 yıl hapis + adli para cezası

• İkna suretiyle irtikap: 6 – 10 yıl hapis + adli para cezası

• Menfaat teklifine göz yumma: 5 – 10 yıl hapis + adli para cezası

Adli para cezası, 5000 güne kadar hükmedilebilir. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) veya erteleme, suçun ağırlığına göre genellikle uygulanmaz.

---

6. Yargıtay İçtihatları

YARGITAY 5. CEZA DAİRESİ Esas : 2014/2377 Karar : 2016/4151

• TCK 250. Madde
• İrtikap Suçu

Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin soruşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya içeriğine göre yerinde görülmeyen sair temyiz itirazlarının reddine,

Ancak;

…. … Makine İkmal servisinde görev yapan sanığın, kız kardeşine eşinden dolayı ölüm aylığı bağlanması için kuruma gelip bilgi almak isteyen katılana, bilgisayardan sigorta bilgilerini sorguladıktan sonra 6.250 TL ödenmesi halinde askerlik borçlanması yapılarak ölüm aylığının bağlanabileceğini söylediği ve borçlanmanın yapıldığı tahsis servisinde çalışmakta olduğu izlenimi oluşturup iradesini fesada uğrattığı, sanığın yetki ve olanaklarını yasalara uygun olarak kullanacağı inanç ve beklentisi içinde bulunan katılanın ise bu duruma inanıp suça konu parayı ödediğinin anlaşılması ve oluşun mahkemece de bu şekilde kabul edilmesi karşısında, sanığın sabit olan görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla kendisine yarar sağlaması eyleminin ikna suretiyle irtikap suçunu oluşturduğu ve 6352 sayılı Kanunun 86. maddesi ile eklenen TCK’nın 250/4. maddesi de nazara alınarak, aynı Kanunun 250/2. maddesi uyarınca cezalandırılması gerektiği gözetilmeden, yanılgılı değerlendirme sonucu yazılı şekilde dolandırıcılık suçundan hüküm kurulması,

Kabule göre de;

Hükmün gerekçesinde eylemin TCK’nın 255. maddesine uyduğu kabul edilmesine rağmen aynı Kanunun 157. maddesi uygulanarak hükümde çelişki yaratılması,

Kanuna aykırı, sanığın temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden, hükmün 5320 sayılı Kanunun 8/1. maddesi de gözetilerek CMUK’nın 321 ve 326/son maddeleri uyarınca BOZULMASINA, 21/04/2016 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.

---

7. Etkin Pişmanlık (TCK m.251)

• İrtikap suçunun mağduru olan kişi, yetkili makamlara suç ortaya çıkmadan önce başvurursa ceza verilmez.

• Suç ortaya çıktıktan sonra ama hükümden önce başvuru olursa, cezada yarı oranında indirim uygulanır.

• Bu hüküm sadece mağdurlar (menfaati veren kişiler) için geçerlidir; kamu görevlileri için geçerli değildir.

---

8. Uluslararası Hukukta Karşılığı

OECD, Avrupa Konseyi ve BM sözleşmelerinde irtikap, kamu görevlisinin görevi kötüye kullanması olarak tanımlanır. Türkiye taraf olduğu bu sözleşmelerle, sadece rüşvet değil, irtikap gibi tek taraflı menfaat teminlerini de suç saymaktadır.

---

9. Uygulamadaki Sorunlar

• Zor – ikna ayrımı uygulamada net yapılamamaktadır.

• Kamu görevlisinin zımni baskısı ile mağdurun “rıza” gösterdiği durumlarda, rüşvet mi irtikap mı ayrımı tartışmalıdır.

• Menfaatin türü (maddi-manevi) ve değeri cezayı etkileyebilmektedir.

• Etkin pişmanlığın suistimali, mağdur sıfatlı kişilerin cezadan kaçınmak için “itirafçı” olması, yargılamayı zorlaştırmaktadır.

---

10. Sonuç ve Değerlendirme

İrtikap suçu, kamu görevlisinin kamu gücünü kişisel menfaat sağlamak için kullanmasıdır. Rüşvetten en önemli farkı, mağdurun iradesinin sakatlanmış olmasıdır. Türk Ceza Kanunu m.250, bu suç tipini farklı hareket tarzlarına göre üçlü ayrıma tabi tutarak, kamu hizmetlerinin güvenliğini ve şeffaflığını teminat altına almayı hedeflemektedir.

Yargı kararlarında failin baskı yapması, kamu gücünü kullanması ve mağdurun iradesinin zedelenmesi vurgulanarak cezalandırma yapılmaktadır. Ancak uygulamada, rüşvet-irtikap ayrımı, zorlama derecesi ve kamu görevlisinin pozisyonunun etkisi gibi hususlarda titizlikle değerlendirme yapılmalıdır.