İnternetten Alışverişlerde Tüketicinin Cayma Hakkı: TKHK ve Uygulamadaki Yansımaları

1. Giriş: Dijitalleşen Tüketici Hukuku ve Cayma Hakkı

Türkiye’de son 15 yılda e-ticaret hacmi olağanüstü artış göstermiştir. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) verilerine göre yalnızca 2024 yılında internetten yapılan alışverişlerde kullanılan kredi kartı sayısı 100 milyonu aşmıştır. Bu gelişme tüketicilerin hayatını kolaylaştırırken, satıcı ile tüketici arasındaki mesafenin artması ve ürünün görülmeden satın alınması, tüketiciyi daha korunmaya muhtaç taraf haline getirmiştir.

İşte bu noktada cayma hakkı, tüketicinin düşünme, ürünü inceleme ve gerekirse vazgeçme özgürlüğünü sağlayan anayasal bir güvence haline gelmiştir.

• Anayasa m. 172: Devlet, tüketicileri koruyucu tedbirleri almakla yükümlüdür.

• 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) m. 48: Cayma hakkını açıkça düzenler.

• Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği: Süreleri, istisnaları ve prosedürü detaylandırır.

  Hukuki Dayanaklar

  ---

  2. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (6502 sayılı TKHK)

  2.1. Genel Amacı

  6502 sayılı Kanun’un temel hedefi, tüketicilerin ekonomik çıkarlarını, sağlık ve güvenliğini korumak; ayrıca onları bilinçlendirmek ve adil bir piyasa düzeni sağlamaktır. Bu bağlamda cayma hakkı, tüketiciyi güçlü konuma taşıyan en önemli araçlardan biridir.

  2.2. Cayma Hakkına İlişkin Düzenleme

  Kanun’un 48. maddesi uyarınca tüketici, satın aldığı ürünü teslim aldıktan itibaren 14 gün içinde, hiçbir gerekçe göstermeden ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden dönebilir. Bu düzenleme, tüketicinin korunması açısından emredici niteliktedir ve sözleşmelerle ortadan kaldırılamaz.

  2.3. Bilgilendirme Eksikliği ve Süre Uzaması

  Satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkı konusunda tüketiciye gerekli bilgilendirmeyi yapmazsa, tüketicinin 14 günlük süreyle sınırlı kalmaması için kanun, bu süreyi bir yıla kadar uzatmıştır. Böylece bilgi eksikliğinden doğabilecek mağduriyetler engellenmiştir.

  2.4. Destekleyici Düzenlemeler

  TKHK sadece cayma hakkını tanımakla kalmaz; aynı zamanda bilgilendirme yükümlülüğü, satış sonrası hizmetler, sözleşme hükümlerinin sınırlandırılması gibi ek düzenlemelerle de bu hakkı daha işlevsel hale getirir.

  ---

  3. Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği

  3.1. Cayma Hakkının Süresi

  Yönetmelik, tüketicinin cayma hakkını hangi tarihten itibaren kullanabileceğini açıkça belirler. Buna göre, mal satışında süre ürünün tüketiciye teslimiyle, hizmet sözleşmelerinde ise sözleşmenin kurulmasıyla başlar. Her durumda tüketicinin 14 gün boyunca herhangi bir gerekçe göstermeden cayma hakkı vardır.

  3.2. Teslim Öncesinde Cayma İmkanı

  Yönetmelikte, ürün henüz tüketiciye ulaşmadan da cayma hakkının kullanılabileceği açıkça belirtilmiştir. Bu da tüketicinin, ürünü beklemeden karar değiştirebilmesini sağlar.

  3.3. Satıcının Bilgilendirme Yükümlülüğü

  Satıcı, cayma hakkının kapsamı ve süresine ilişkin bilgiyi tüketiciye sözleşme kurulmadan önce vermek zorundadır. Bu bilgilendirmeyi yaptığını ispat yükümlülüğü de satıcıya aittir. Eğer bilgilendirme yapılmamışsa, tüketici cayma hakkını 1 yıl içinde kullanabilir.

  3.4. Bildirim Yöntemi

  Cayma bildiriminin geçerli olması için yazılı veya elektronik yolların (e-posta, SMS, online form gibi) kullanılması gerekir. Telefonla yapılan sözlü bildirimler tek başına geçerli sayılmaz.

  3.5. İade ve Bedelin Geri Ödenmesi

  Tüketici cayma hakkını kullandığında, satıcı en geç 14 gün içinde tüketicinin yaptığı ödemeyi aynı yöntemle iade etmek zorundadır. Tüketiciden herhangi bir ek masraf talep edilemez.

  3.6. Cayma Hakkının İstisnaları

  Yönetmelikte bazı istisnalar öngörülmüştür. Örneğin, kişiye özel üretilen mallar, hijyen sebebiyle iadesi mümkün olmayan ürünler, dijital içerikler veya anında ifa edilen hizmetler için cayma hakkı tanınmaz.

  ---

  4. Diğer İlgili Mevzuat

  4.1. Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (6563)

  Bu kanun, özellikle ön bilgilendirme yükümlülüğü ve elektronik iletişim konularıyla cayma hakkını tamamlar niteliktedir.

  4.2. Türk Borçlar Kanunu (TBK)

  TBK, cayma hakkının kullanılmasından doğan sonuçlarda genel hükümleri devreye sokar. Örneğin sebepsiz zenginleşme, sözleşmeden dönme ve iade borçları TBK çerçevesinde değerlendirilir.

  4.3. Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliği

  Dijital hizmetlerde aboneliğin iptali ve fesih hakkı, cayma hakkına paralel koruma sağlayarak tüketici lehine işleyen bir düzen oluşturur.

  4.4. Reklam Mevzuatı ve Tüketici Hakem Heyetleri

  Yanıltıcı reklam ve haksız ticari uygulamalara ilişkin yaptırımlar cayma hakkıyla doğrudan bağlantılıdır. Ayrıca uyuşmazlıklarda ilk başvuru mercii genellikle Tüketici Hakem Heyetleri olmaktadır.

  5. Cayma Hakkının Şartları ve Süreleri

  5.1. Süre

  • Tüketici ürünü teslim aldıktan itibaren 14 gün içinde cayabilir.

  • Satıcı bilgilendirme yapmamışsa süre 1 yıl uzar.

  📌 Örnek: Ahmet internetten ayakkabı aldı, ancak cayma hakkı hakkında bilgilendirilmedi. 8 ay sonra ürünü iade etti. İadesi geçerli sayıldı çünkü bilgilendirme yapılmamıştı.

  5.2. Bildirim Şekli

  • Yazılı veya kalıcı veri saklayıcısı (e-posta, SMS, faks) ile yapılabilir.

  • Telefonla cayma bildirimi yeterli değildir; mutlaka yazılı veya elektronik formda olmalıdır.

  📌 Örnek: Elif, online marketten aldığı ürünleri WhatsApp mesajıyla iade etmek istedi. Satıcı kabul etmedi. Hakem heyeti Elif’i haklı buldu çünkü mesaj kalıcı veri saklayıcısıdır.

  5.3. Satıcının Yükümlülüğü

  • Tüketiciden gelen cayma bildirimi üzerine, satıcı 14 gün içinde bedeli iade etmelidir.

  • İade aynı ödeme yöntemiyle yapılmalıdır (kredi kartı iadesi yine karta).

  📌 Örnek: Ali, 5.000 TL’lik televizyonu kredi kartıyla aldı. Cayma hakkını kullandı. Satıcı parayı EFT ile göndermek istedi. Bu durum usule aykırıdır.

  ---

  6. Cayma Hakkının İstisnaları

  6.1. Kişiye Özel Ürünler

  Tüketicinin talebine göre kişiselleştirilen ürünlerde cayma hakkı yoktur.
  📌 Örnek: Üzerinde isim yazan özel kupa iade edilemez.

  6.2. Çabuk Bozulan veya Hijyenik Ürünler

  📌 Örnek: Gıda ürünleri, açılmış iç çamaşırları.

  6.3. Elektronik Ortamda Sunulan Hizmetler

  📌 Örnek: Online film platformuna giriş yapılıp içerik izlendikten sonra “cayma” mümkün değildir.

  6.4. Ambalajı Açılmış Yazılım ve CD/DVD

  📌 Örnek: Bilgisayar oyununun kutusu açıldığında cayma hakkı kaybolur.

  ---

  7. Günümüzde Uygulama ve Sorunlar

  7.1. Elektronik Ürünlerde Cayma Hakkı Tartışmaları

  • 2022’de yönetmelikle cep telefonu, tablet gibi ürünlerde cayma hakkı sınırlandırılmıştı.

  • Ancak 2025’te yapılan düzenleme ile bu istisna kaldırıldı. Artık tüketici telefon, bilgisayar gibi ürünleri de 14 gün içinde iade edebilir.

  📌 Örnek: Ayşe, internetten aldığı iPhone’u 10 gün sonra iade etmek istedi. 2023’te olsaydı iade mümkün olmayabilirdi. 2025 düzenlemesi sayesinde iade mümkündür.

  7.2. İade Kargo Masrafları

  • Yeni düzenleme ile iade kargo masrafı tüketiciden alınamaz.

  • Satıcı veya platform karşılamak zorundadır.

  📌 Örnek: Trendyol üzerinden alınan ürünün iadesinde satıcı, kargo ücretini tüketiciye yansıtamaz.

  ---

  8. Uyuşmazlıkların Çözümü

  8.1. Tüketici Hakem Heyeti

  • 2025 yılı için parasal sınır: 104.000 TL’nin altındaki uyuşmazlıklar için başvuru yapılabilir.

  • Başvuru ücretsizdir.

  8.2. Tüketici Mahkemesi

  • Hakem heyetinin üzerinde kalan bedeller için tüketici mahkemeleri görevlidir.

  • Arabuluculuk dava şartıdır.

  8.3. İcra ve Tazminat Yolları

  • Satıcı bedeli iade etmezse, tüketici icra takibi başlatabilir.

  • Manevi tazminat da talep edilebilir.

  ---

  9. Uygulamaya Yönelik Somut Tavsiyeler

  9.1. Tüketiciler İçin

  1. Cayma bildiriminizi mutlaka yazılı yapın.

  2. Kargo teslim tutanağını saklayın.

  3. Satıcıya yapılan ödemeyi aynı kanalla geri talep edin.

  4. Cayma süresi dolduysa, bilgilendirme yapılmadıysa 1 yıl hakkınız olduğunu unutmayın.

  9.2. Satıcılar İçin

  1. Ön bilgilendirme formunu mutlaka tüketiciye ulaştırın.

  2. İade prosedürünü kolaylaştırın.

  3. Cayma hakkını sınırlayan hükümlerin geçersiz olduğunu bilin.

  4. Uyuşmazlıkların Tüketici Hakem Heyeti’nde aleyhinize sonuçlanmaması için mevzuata uyun.

  ---

  10. Sonuç ve Değerlendirme

  Cayma hakkı, tüketicinin internetten alışverişlerde en önemli güvencesidir. TKHK ve Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği bu hakkı ayrıntılı düzenlemiş, son yıllardaki değişikliklerle de tüketici lehine güçlendirilmiştir.

  Günümüzde tüketicilerin cayma hakkını etkin kullanabilmesi için:

  • Bilgilendirme formlarını dikkatle okuması,

  • Yazılı cayma bildirimi yapması,

  • Kargo masrafı konusunda bilinçli olması,

  • Gerektiğinde Tüketici Hakem Heyeti ve mahkemelere başvurması gerekmektedir.

  Satıcıların ise mevzuata uyum sağlaması, cayma hakkını kısıtlamaması ve iade sürecini şeffaf yürütmesi büyük önem taşır.