İnşaat Sektöründe Tahkim: Uyuşmazlıkların Çözümünde Etkili Bir Yol mu?

1. Giriş

İnşaat sektörü, sözleşme ilişkilerinin çok taraflı olması, yüksek finansal risk içermesi ve teknik detayların karmaşıklığı nedeniyle uyuşmazlıklara en açık alanlardan biridir. Özellikle büyük altyapı projeleri, enerji santralleri, toplu konut çalışmaları gibi uzun vadeli ve kapsamlı projelerde, sözleşme hükümlerinin yorumu, işin süresinde tamamlanamaması, eksik veya ayıplı ifa gibi birçok konuda taraflar arasında ihtilaflar ortaya çıkmaktadır. Bu noktada tahkim, taraflara hızlı, gizli, teknik ve uzmanlaşmış bir uyuşmazlık çözüm yöntemi sunmaktadır.

2. İnşaat Uyuşmazlıklarının Niteliği

İnşaat uyuşmazlıklarının genel özelliği, teknik karmaşıklık içermesi ve olay bazlı uzman görüşlerine ihtiyaç duyulmasıdır. Gecikme cezaları, süre uzatımı talepleri, proje değişiklikleri (change order), keşif artışları, iş programına aykırılık, iş güvenliği, malzeme kalitesi, işçilik hataları gibi konular sıkça ihtilaf konusu olur. Bu tür uyuşmazlıkların çözümünde teknik bilirkişiler, mühendislik uzmanları ve sözleşme yönetimi bilgisi olan hakemlerin değerlendirmesi büyük önem taşır.

3. Neden Tahkim?

Mahkemelerde inşaat davalarının uzun yıllar sürmesi, teknik konularda bilirkişi raporlarına bağımlılık, yargılamanın kamuya açık olması gibi nedenler, tarafları tahkime yönlendirmektedir. Tahkimin başlıca avantajları şunlardır:

• Daha hızlı karar alma süreci,
• Gizlilik ilkesinin korunması,
• Uzman hakemlerin görev yapması,
• Tarafların hakem ve usul seçiminde özgür olması,
• Uluslararası tahkim kararlarının New York Sözleşmesi kapsamında tanınabilirliği.

4. FIDIC ve İnşaat Tahkimi

Uluslararası inşaat projelerinde en çok kullanılan sözleşme türü FIDIC (Fédération Internationale Des Ingénieurs-Conseils) sözleşmeleridir. FIDIC sözleşmeleri, tahkim şartını çoğu zaman zorunlu kılar ve genellikle ICC Tahkimi ya da UNCITRAL kurallarına atıf yapar. Örneğin, bir “Kırmızı Kitap” sözleşmesinde, uyuşmazlık ilk olarak uyuşmazlık çözüm kurulu (Dispute Adjudication Board) önüne gelir; çözümlenemezse ICC kurallarına göre tahkime taşınır.

5. Türkiye’de İnşaat Tahkimi ve ISTAC

Türkiye’de özellikle büyük ölçekli projelerde ISTAC (İstanbul Tahkim Merkezi) tahkim şartı giderek yaygınlaşmaktadır. ISTAC, inşaat tahkimine özgü “Hızlandırılmış Tahkim Kuralları” ile 3 ay içinde karar verilmesini teşvik eder. Türk müteahhitler ve yatırımcılar, son yıllarda yurtdışında açılan tahkim davalarında da yoğun şekilde taraf olmaktadır. Dolayısıyla ISTAC gibi yerli bir merkezle tahkim kültürünün gelişmesi, sektöre büyük katkı sunmaktadır.

6. Ad Hoc Tahkim vs Kurumsal Tahkim

İnşaat tahkiminde taraflar, genellikle kurumsal tahkimi (ICC, LCIA, SIAC, ISTAC gibi) tercih etseler de bazı projelerde ad hoc tahkim uygulanır. Ad hoc tahkimde usul kuralları, taraflar veya hakem heyeti tarafından belirlenir; bu da esneklik sağlasa da usul hataları riskini artırır. Kurumsal tahkimde ise sabit kurallar ve kurumsal denetim güvenlik sağlar.

7. Tahkimde Deliller ve Teknik Bilirkişilik

İnşaat tahkimlerinde en önemli unsur, teknik bilirkişi incelemeleri ve sözleşmeye bağlı delillerdir. İnşaat günlükleri (site diary), ilerleme raporları, iş programı değişiklikleri, mühendislik çizimleri, keşif metrajları gibi belgeler uyuşmazlık çözümünde anahtar rol oynar. Hakemler, tarafların sunduğu teknik raporlar ışığında değerlendirme yapar. Bu nedenle inşaat tahkiminde delil sunumu titizlikle hazırlanmalıdır.

8. Tahkim Kararlarının İptali ve İcrası

Tahkim kararı verildikten sonra tarafların başvurabileceği sınırlı denetim yolu, iptal davasıdır. Türkiye’de verilen kararlar için HMK m.439’a göre iptal davası açılabilir. Milletlerarası tahkimde ise 4686 sayılı Kanun’un 15. maddesi uygulanır. Bu süreçte en çok kamu düzenine aykırılık, tebligat eksikliği ve hakem yetkisizliği gibi nedenlerle kararlar iptal edilmeye çalışılır. İptal edilmeyen tahkim kararları, İcra ve İflas Kanunu kapsamında ilam gibi icra edilebilir.

9. Tahkimde Maliyet Meselesi

Tahkim, mahkeme harçlarından bağımsız olarak, hakem ücretleri, kurum harçları ve bilirkişi giderleri açısından daha pahalı olabilir. Ancak uzun vadede mahkeme sürecinin yıllarca sürmesine kıyasla daha ekonomik sonuçlar doğurur. İnşaat gibi zamanla yarışan sektörlerde bu avantaj oldukça önemlidir. ISTAC ve ICC gibi kurumlar, hakem ücretlerini tahmini hesaplayıcılarda göstererek taraflara önceden maliyet öngörüsü sunar.

10. Sonuç

İnşaat sektöründe tahkim, teknik konularda uzmanlaşmış hakemler aracılığıyla uyuşmazlıkların daha hızlı, gizli ve isabetli şekilde çözümünü sağlayan bir yoldur. Türkiye’de hem ulusal hem uluslararası projelerde tahkim şartı giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle ISTAC, FIDIC ve ICC gibi merkezlerin kurallarıyla şekillenen tahkim süreci, inşaat şirketlerinin hak arama mücadelesinde güçlü bir araçtır. Ancak tahkim süreci teknik delil, uzman görüşü ve iyi hazırlanmış sözleşme altyapısı gerektirdiğinden, uzman bir avukatla çalışmak elzemdir.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ