İmaj Hakkı Lisansları
1. Giriş
Spor endüstrisi, yalnızca sportif performansın değil, aynı zamanda imajın ve tanınırlığın ekonomik bir değer olarak değerlendirilmesine dayanmaktadır.
Profesyonel futbolcular, basketbolcular, e-spor oyuncuları veya antrenörler, adlarının, fotoğraflarının, forma numaralarının ve yüz ifadelerinin ticari olarak kullanılmasından önemli gelir elde etmektedir.
Bu ekonomik alanın hukuki temeli imaj hakkıdır. Türk hukukunda kişilik hakkının bir uzantısı olarak düzenlenen imaj hakkı, sözleşmesel olarak lisanslanabilir, devredilemez ama kullanım hakkı yetkilendirilebilir niteliktedir.
2. İmaj Hakkının Hukuki Dayanağı
2.1. TMK m. 24–25 Kapsamında Kişilik Hakkı
TMK m. 24: “Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden korunmasını isteyebilir.”
İmaj hakkı, kişinin fotoğraf, görüntü, ses ve benzeri kişisel unsurlarının izinsiz kullanılmasına karşı korunma hakkıdır.
Bu hak mutlak niteliktedir ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
Yargıtay 4. HD 2019/1721 E., 2020/1864 K.:
“Kişinin fotoğrafının izinsiz kullanılması, açık rıza olmaksızın kişilik hakkının ihlalidir.”
2.2. FSEK m. 86 ve Görsel Eserlerde Koruma
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) m. 86:
“Bir kimsenin resmi, izni olmaksızın teşhir edilemez, çoğaltılamaz veya yayımlanamaz.”
Bu düzenleme, imaj hakkının fikrî mülkiyet boyutunu tamamlar.
Dolayısıyla sporcuların veya sanatçıların görüntülerinin reklam, lisans veya NFT formatında kullanımı bu hükümle doğrudan ilgilidir.
3. İmaj Hakkı Sözleşmeleri ve Lisanslama
3.1. Lisans Sözleşmesinin Niteliği
İmaj hakkı devredilemez, ancak kullanım yetkisi (lisans) verilebilir.
Bu nedenle yapılan sözleşme, gayri inhisari (non-exclusive) veya inhisari (exclusive) lisans niteliğindedir.
TBK m. 26: “Taraflar sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilir.”
İmaj lisansları genellikle şu alanları kapsar:
-
Reklam kampanyaları,
-
Ürün tanıtımları,
-
Oyun ve NFT projeleri,
-
Sponsorluk görselleri,
-
Sosyal medya içerikleri.
3.2. Şekil ve Geçerlilik
İmaj lisans sözleşmesi yazılı şekle tabidir; aksi hâlde geçerliliği tartışmalı hale gelir.
Bu zorunluluk hem FSEK m. 52 (eser sözleşmeleri için yazılılık) hem de ispat kolaylığı gerekçesiyle aranır.
4. Sözleşmesel Yetkilendirme Kapsamı
4.1. Yetkilendirmenin Sınırları
Sporcu, imaj hakkını sadece belirli ürün, süre veya mecra bakımından lisanslayabilir.
Örneğin “forma reklamlarında kullanım” yetkisi verilmişse, bu izin sosyal medya kampanyalarına genişletilemez.
Yargıtay 11. HD 2020/1351 E., 2021/1816 K.:
“Sözleşmede yer almayan alanlarda görsel kullanımı, yetkisiz kullanım sayılır.”
4.2. Alt Lisans (Sub-License) Sorunu
Lisans alanın üçüncü kişilere yeniden lisans vermesi ancak açık hüküm varsa mümkündür.
Bu yetki verilmemişse, alt lisans geçersiz olur ve haksız rekabet hükümleri gündeme gelir (TTK m. 54 vd.).
5. İhlallerin Hukuki ve Cezai Sonuçları
5.1. Hukuki Koruma – TMK m. 25
Kişilik hakkı ihlal edilen kişi;
-
Saldırının durdurulmasını,
-
Sonuçların ortadan kaldırılmasını,
-
Manevi tazminat talebini,
-
Eserin toplatılmasını veya yayının durdurulmasını isteyebilir.
Yargıtay 4. HD 2018/12345 E., 2019/2341 K.:
“Profesyonel sporcunun izni olmadan fotoğrafının reklamda kullanılması, tazminat gerektirir.”
5.2. Cezaî Koruma – TCK m. 134
“Kişilerin özel hayatına ilişkin görüntü veya seslerin izinsiz ifşası, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası gerektirir.”
Reklam ve tanıtım amacıyla izinsiz görsel kullanımı, TCK 134/2 kapsamında özel hayatın gizliliğinin ihlali sayılabilir.
6. Spor Alanında İmaj Hakkı Uyuşmazlıkları
6.1. Kolektif İmaj Kullanımı
Takımlar, toplu fotoğraflarda oyuncu imajlarını “takım hakkı” olarak kullanmak ister.
Ancak bireysel tanıtım (örneğin bir futbolcunun bireysel reklam kampanyası) kulüp izni dışında yapılamaz.
CAS 2017/A/5201 – Player v. Club:
“Kolektif kullanım, bireysel ticari lisansın yerine geçmez.”
6.2. Milli Takım İmajı
Milli forma altında elde edilen imaj hakları kamuya mal olmuş değildir.
Bu nedenle, federasyonlar oyuncu imajlarını sadece “ulusal tanıtım” amacıyla kullanabilir.
7. Üçüncü Kişi İhlalleri ve Tazminat
Üçüncü kişiler (örneğin medya ajansları, markalar) izinsiz olarak bir sporcunun adını veya fotoğrafını kullanırsa;
-
Haksız fiil (TBK m. 49),
-
Haksız rekabet (TTK m. 54),
-
FSEK m. 86 hükümleri uygulanır.
Yargıtay 11. HD 2021/2143 E., 2022/2156 K.:
“Sporcunun görselinin markasız ürün reklamında kullanılması, hem haksız fiil hem de kişilik hakkı ihlalidir.”
8. İmaj Hakkının Ekonomik Değeri ve Vergisel Boyut
İmaj hakkı gelirleri, genellikle serbest meslek kazancı olarak vergilendirilir (GVK m. 65).
Ancak sözleşmenin niteliğine göre;
-
royalty (lisans bedeli),
-
veya reklam hizmeti bedeli olarak da değerlendirilebilir.
Bu ayrım, KDV yükümlülüğü ve stopaj oranı açısından önemlidir.
9. Kulüp-Sporcu Arasındaki İmaj Hakkı Anlaşmazlıkları
Kulüpler, imaj gelirlerinin bir kısmını kendi payına almak isteyebilir.
Ancak bu durum iş sözleşmesinin fer’i niteliğinde değil, ayrı bir sözleşme gerektirir.
Yargıtay 9. HD 2020/1643 E., 2021/1842 K.:
“Futbolcunun imaj gelirleri kulübün payına dahil edilemez; bu gelir sözleşme dışı özel bir hakka dayanır.”
10. Dijital Alan ve Sosyal Medya İhlalleri
Günümüzde imaj hakkı ihlalleri çoğunlukla dijital platformlarda meydana gelmektedir.
-
Sosyal medya paylaşımları,
-
NFT satışları,
-
Yapay zekâ ile oluşturulan deepfake içerikler.
CAS 2021/A/7906 – Player v. Digital Brand:
“NFT olarak oyuncu fotoğrafı satılması, imaj hakkı ihlali teşkil eder.”
Bu nedenle, sözleşmelere mutlaka “dijital kullanım alanları”na ilişkin açık hüküm eklenmelidir.
11. Sözleşmesel Koruma Kayıtları
Örnek Madde
“İşbu sözleşme uyarınca lisans alan, sporcunun adı, fotoğrafı ve imajını yalnızca X markasının tanıtımı için, yalnızca Türkiye’de ve 1 yıl süreyle kullanabilir. Tarafların yazılı onayı olmaksızın üçüncü kişilere devredilemez.”
Bu tür kayıtlar, hem FSEK hem TBK anlamında sözleşmesel sınır oluşturur ve olası ihlalleri önler.
12. Uluslararası Yaklaşım ve CAS İçtihatları
CAS 2016/A/4787 – Player v. Federation:
“İmaj hakkı kişisel bir haktır; sözleşmesel düzenleme ancak sınırlı kullanım yetkisi sağlayabilir.”
CAS 2019/A/6175 – Athlete v. Sponsor:
“İmaj hakkı lisansında sürenin ve coğrafi kapsamın belirli olmaması, geçersizlik sonucunu doğurur.”
Bu kararlar, imaj hakkının uluslararası alanda kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olarak korunduğunu göstermektedir.
13. Sonuç ve Değerlendirme
İmaj hakkı, spor hukukunun artık ekonomik ve kişisel boyutlarını birleştiren en önemli alanlarından biridir.
Türk ve uluslararası hukukta temel ilke açıktır:
“İmaj kişiseldir, yetkilendirme ise sınırlıdır.”
Bu nedenle, sporcularla kulüpler arasındaki lisans sözleşmeleri mutlaka:
-
Yazılı şekilde yapılmalı,
-
Kapsam, süre ve alan belirlenmeli,
-
Alt lisans yasağı açıkça konulmalı,
-
Dijital platformlar ayrıca düzenlenmelidir.
Böylece hem ekonomik değer korunur, hem de kişilik hakkı ihlallerinin önüne geçilir.
About Post Author
