İdari Yargıda İptal ve Tam Yargı Davaları

1. Giriş

İdarenin işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetleyen idari yargı sistemi, bireylerin idare karşısında hak arama özgürlüğünü teminat altına alır. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) uyarınca idari yargıda temel dava türleri arasında iptal davası ve tam yargı davası öne çıkar. Bu davalar, hem idarenin hukuka aykırı işlemlerini ortadan kaldırmak hem de bireylerin uğradığı zararların giderilmesini sağlamak için önemli bir araçtır.

2. İptal Davası

2.1. Tanımı

İptal davası, idarenin hukuka aykırı işlemlerinin iptali için açılan, objektif nitelikte bir davadır (İYUK m.2/1-a). Bu davada amaç, yalnızca bireysel hakların değil, hukuka uygunluğun genel olarak sağlanmasıdır.

2.2. Konusu

Sadece kesin ve yürütülmesi zorunlu idari işlemler iptal davasına konu olabilir.
Hazırlık işlemleri veya icrai nitelik taşımayan idari tasarruflar iptal davasına konu edilemez.

2.3. Ehliyet ve Süre

İptal davası, menfaati ihlal edilen kişiler tarafından açılabilir (İYUK m.2).
Süre: İdari davalarda genel dava açma süresi tebliğ tarihinden itibaren 60 gündür (İYUK m.7).

2.4. Yürütmenin Durdurulması

İptal davasında dava açılması, işlemin yürütülmesini kendiliğinden durdurmaz. Ancak İYUK m.27 uyarınca telafisi güç zarar doğacaksa ve işlem açıkça hukuka aykırıysa yürütmenin durdurulması talep edilebilir.

2.5. Danıştay Kararları

Danıştay İDDK, 2018/240 E., 2019/321 K.: “İptal davasında menfaat ihlali doğrudan veya dolaylı olabileceği gibi kişisel, güncel ve meşru olmalıdır.”
Danıştay 5. D., 2020/2245 E., 2021/4567 K.: İptal davası, sadece işlemin ortadan kaldırılmasını sağlar, maddi tazminat talepleri için tam yargı davası açılmalıdır.

3. Tam Yargı Davası

3.1. Tanımı

Tam yargı davası, idarenin hukuka aykırı işlem veya eylemleri nedeniyle hakları ihlal edilen kişilerin uğradıkları zararların giderilmesi amacıyla açılan bir davadır (İYUK m.2/1-b).

3.2. Konusu

Maddi veya manevi tazminat talepleri,
İdarenin fiilleri sonucu doğan zararların telafisi,
Haksız tahsil edilen vergi, harç veya cezaların iadesi.

3.3. Ön Şartlar

İdari başvuru zorunluluğu: Zararın giderilmesi için önce idareye başvurulmalı (İYUK m.12).
Başvuru reddedilirse veya 60 gün içinde cevap verilmezse, tam yargı davası açılabilir.

3.4. Süre

İşlemden doğan zararlarda, tebliğ tarihinden itibaren 60 gün,
Fiilden doğan zararlarda, öğrenme tarihinden itibaren 1 yıl ve her hâlükârda 5 yıl.

3.5. Danıştay Kararları

Danıştay 15. D., 2019/2547 E., 2020/3124 K.: “İptal davasında verilen karar kesinleşmeden tam yargı davası açılamaz, ancak aynı dilekçede her iki dava birleştirilebilir.”
Danıştay 10. D., 2021/1432 E., 2022/231 K.: İdarenin hukuka aykırı işlemi nedeniyle doğan maddi ve manevi zararın tazmini tam yargı davasına konu olabilir.

4. İptal ve Tam Yargı Davalarının Birlikte Açılması

İYUK m.5 uyarınca, hem idari işlemin iptali hem de bu işlemden doğan zararların tazmini talep ediliyorsa “birlikte dava” açılabilir. Bu durumda, mahkeme önce işlemin hukuka uygunluğunu denetler, ardından zarar hesabını yapar.

5. Güncel Tartışmalar

Menfaat ihlali kriterinin geniş yorumlanması: Özellikle çevre davaları ve kamu yararı davalarında menfaat kavramının esnetilmesi tartışılmaktadır.
Maddi tazminat miktarlarının düşük kalması: İdari sorumluluk çerçevesinde hesaplanan tazminatlar, fiili zararları tam olarak karşılamayabiliyor.
İdarenin yargı kararlarına uyma süresi: İptal kararlarının uygulanmasında gecikmeler ve eksiklikler yaşanabiliyor.

6. Çözüm Önerileri

İdari yargıda uzmanlaşma: Çevre, bilişim ve ticari alanlarda uzman dairelerin oluşturulması.
Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları: Bazı idari uyuşmazlıklarda arabuluculuk veya uzlaşma yöntemlerinin uygulanması.
Tazminat hesaplamalarının güçlendirilmesi: Özellikle manevi tazminatın daha gerçekçi kriterlerle hesaplanması.

7. Sonuç

İptal ve tam yargı davaları, idarenin hukuk dışı uygulamalarına karşı bireylerin temel korunma mekanizmalarıdır. İptal davası, hukuka aykırı işlemi ortadan kaldırırken, tam yargı davası bireyin uğradığı zararı telafi eder. Danıştay ve Bölge İdare Mahkemelerinin içtihatları, bu davaların kapsamını sürekli geliştirmekte, hak arama özgürlüğünün güçlendirilmesine katkı sunmaktadır.

Single Blog Title