İdareye Karşı Açılabilecek Tazminat Davaları

1. Giriş

İdarenin sorumluluğu, modern hukuk devletinin en önemli güvencelerinden biridir. Devlet, kamu hizmetlerini yerine getirirken bireylere zarar verdiğinde veya bireylerin zarar görmesine sebep olduğunda, Anayasa m.125 gereği bu zararı tazmin etmek zorundadır.

📌 Bu ilke, yalnızca bireylerin haklarını korumakla kalmaz; aynı zamanda idarenin hukuka bağlılığını ve hesap verilebilirliğini de güvence altına alır.

⚖️ Anayasa m.125/son:
“İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.”

---

2. Tarihsel ve Teorik Temel

2.1. Fransız Etkisi – Conseil d’État

• Türk idare hukuku, büyük ölçüde Fransız sisteminden etkilenmiştir.

• “Faute de service” (hizmet kusuru) ve “responsabilité sans faute” (kusursuz sorumluluk) ayrımı, Danıştay içtihatlarına yansımıştır.

2.2. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi

• Osmanlı’da devletin sorumluluğu sınırlıydı.

• 1961 Anayasası ile idarenin sorumluluğu anayasal güvenceye alındı.

• 1982 Anayasası m.125 bu ilkeyi devam ettirdi.

2.3. Hukuk Devleti İlkesi

• İdarenin sorumluluğu, hukuk devleti ilkesinin doğal bir sonucudur.

• Amaç: Vatandaşı idare karşısında güçlendirmek.

---

3. İdarenin Sorumluluk Türleri

3.1. Hizmet Kusuru

Kamu hizmetinin hiç işlememesi, geç işlemesi veya kötü işlemesi.

📌 Örnekler:

• Belediyenin açtığı çukuru kapatmaması sonucu kaza,

• Okulda öğretmenin gözetim eksikliği nedeniyle öğrencinin yaralanması,

• Hastanede yanlış tedavi uygulanması.

⚖️ Danıştay 10. Daire, 2012/2456 E., 2014/3256 K.:
“Hastanede yanlış tedavi nedeniyle idare kusurlu bulunmuş, tazminata hükmedilmiştir.”

3.2. Kusursuz Sorumluluk

İdarenin kusuru olmasa bile, zarar karşılanır.

• Tehlike sorumluluğu: Patlayıcı madde deposu, askeri tesis, nükleer santral.

• Sosyal risk ilkesi: Terör olayları, toplumsal gösteriler.

• Fedakârlığın denkleştirilmesi: Yol, baraj, imar uygulaması nedeniyle zarar.

⚖️ Danıştay 15. Daire, 2015/3487 E., 2017/2456 K.:
“Terör saldırısında zarar gören vatandaşların zararları, sosyal risk ilkesi gereği devlet tarafından karşılanmalıdır.”

---

4. İdareye Karşı Açılabilecek Tazminat Davaları

4.1. Tam Yargı Davası

• İYUK m.2/1-b kapsamında açılır.

• İdarenin işlem, eylem veya ihmali nedeniyle zarara uğrayan bireyler açabilir.

4.2. Kamulaştırmasız El Atma Davaları

• İdarenin kamulaştırma yapmadan taşınmaza el atması.
  ⚖️ Yargıtay HGK., 2010/5-662 E., 2010/651 K.:
  “Kamulaştırmasız el atma, mülkiyet hakkı ihlalidir; idare tazminat ödemek zorundadır.”

4.3. Sağlık Hizmeti Kusurları

• Kamu hastanelerinde yanlış teşhis, geç müdahale, ameliyat hataları.

4.4. Eğitim Kurumlarının Sorumluluğu

• Okulda meydana gelen kazalar, gözetim eksiklikleri.

⚖️ Danıştay 8. Daire, 2016/4215 E., 2019/2145 K.:
“Okul bahçesindeki ihmal sonucu öğrencinin yaralanmasında idare hizmet kusuruyla sorumludur.”

4.5. Güvenlik Hizmetleri

• Polis veya jandarma müdahalesinde aşırı güç kullanımı,

• Toplumsal olaylarda zarar.

4.6. İmar ve Altyapı Hizmetleri

• Yanlış imar planları, yol çalışmaları, altyapı eksiklikleri.

---

5. Tazminat Türleri

5.1. Maddi Tazminat

• Malvarlığı zararları, iş kaybı, gelir kaybı, tedavi masrafları.

5.2. Manevi Tazminat

• Kişilik haklarının ihlali, ölüm veya yaralanmalarda yakınların üzüntüsü.

5.3. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

• Ölen kişinin desteğinden yoksun kalanların talep edebileceği tazminat.

⚖️ Danıştay 15. Daire, 2016/4321 E., 2018/7654 K.:
“Terör saldırısında ölen kişinin ailesine destekten yoksun kalma tazminatı ödenmesine hükmedilmiştir.”

---

6. Dava Açma Süresi ve Usul

• Önce idareye başvuru yapılır. (İYUK m.13)

• 60 gün içinde cevap verilmezse veya olumsuz cevap alınırsa → 60 gün içinde dava açılır.

• Görevli mahkeme: İdare Mahkemesi.

• Yetkili mahkeme: Zararın doğduğu yer idare mahkemesi.

⚖️ Danıştay İDDK., 2019/2456 E., 2021/3123 K.:
“İdarenin cevap vermemesi halinde zımni ret oluşur ve dava açma süresi başlar.”

---

7. Maddi ve Manevi Tazminatın Hesaplanması

• Maddi Tazminat: Bilirkişi raporu, aktüerya hesaplaması, gelir kaybı.

• Manevi Tazminat: Hakim takdiri, olayın ağırlığı, tarafların sosyal durumu.

⚖️ Danıştay 10. Daire, 2014/2123 E., 2016/4321 K.:
“Ameliyat sırasında yapılan hata nedeniyle idare manevi tazminata mahkum edilmiştir.”

---

8. Karşılaştırmalı Hukuk

• Fransa: “Faute de service” (kusur) ve “responsabilité sans faute” (kusursuz sorumluluk).

• Almanya: Devlet kusurlu eylemlerden doğrudan sorumludur.

• İsviçre: TBK’ya benzer hükümler.

• AİHM: Yaşam hakkı ihlali ve etkin yargılama yapılmaması nedeniyle Türkiye birçok kez manevi tazminata mahkum edilmiştir.

---

9. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• İdareye başvuru sürelerinin kaçırılması,

• Zımni ret sürelerinin yanlış hesaplanması,

• Manevi tazminatların düşük belirlenmesi,

• Kamulaştırmasız el atma davalarında görev karmaşası.

---

10. Genişletilmiş SSS

1. İdareye karşı tazminat davası hangi mahkemede açılır?

İdare Mahkemesinde.

2. Dava açmadan önce idareye başvuru şart mı?

Evet.

3. Manevi tazminat istenebilir mi?

Evet.

4. Terör olaylarında devlet sorumlu mu?

Evet, sosyal risk ilkesi gereği.

5. Kamulaştırmasız el atma için hangi mahkemeye başvurulur?

Asliye Hukuk Mahkemesi.

6. Sağlık hizmeti kusuru için hangi dava açılır?

Tam yargı davası.

7. Belediyenin kusurunda dava açılabilir mi?

Evet.

8. Okul kazasında idare sorumlu mu?

Evet, gözetim borcu kapsamında.

9. Zamanaşımı süresi nedir?

Başvurudan itibaren 60 gün içinde dava açılmalı.

10. İdarenin cevap vermemesi ne anlama gelir?

Zımni ret.

11. Polis müdahalesinde zarar gören vatandaş dava açabilir mi?

Evet.

12. İmar hatasında sorumluluk kime aittir?

İdareye.

13. Güvenlik eksikliği nedeniyle zarar oluşursa idare sorumlu mu?

Evet.

14. Ceza davası devam ederken idari dava açılabilir mi?

Evet.

15. Destekten yoksun kalma tazminatı da istenebilir mi?

Evet.

16. Danıştay’ın görevi nedir?

İlk derece ve temyiz mercii olarak karar verir.

17. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir mi?

Evet, hak ihlali iddiasıyla.

18. AİHM’e başvuru mümkün mü?

İç hukuk yolları tüketildikten sonra evet.

19. Bilirkişi raporu zorunlu mu?

Maddi tazminatta genellikle evet.

20. Manevi tazminat miktarı nasıl belirlenir?

Hakim takdiri + hakkaniyet.

---

11. Sonuç

İdareye karşı açılabilecek tazminat davaları, vatandaşların hukuk devleti ilkesinden doğan en temel hak arama yollarındandır.

• İdarenin sorumluluğu hem kusura dayalı (hizmet kusuru) hem de kusursuz sorumluluk (sosyal risk, fedakârlığın denkleştirilmesi, tehlike sorumluluğu) esaslarına dayanır.

• Açılabilecek davalar arasında tam yargı, hizmet kusuru, kamulaştırmasız el atma, sağlık hizmeti kusurları, eğitim kurumlarının sorumluluğu yer almaktadır.

• Danıştay ve Yargıtay içtihatları, bireyleri koruyan geniş yorumlarla idarenin sorumluluğunu güçlendirmiştir.