İcra Takibinde Kambiyo Senedinin Zayi Edilmesi ve İptal Kararının Takibe Etkisi Nasıl Olur
Giriş
Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında sıkı şekil şartlarına tabi, tedavül kabiliyeti olan ve alacaklıya kuvvetli bir talep hakkı sağlayan özel nitelikli belgelerdir. Bono, poliçe ve çek gibi senetlerin alacaklı lehine düzenlediği hak, bu senedin zayi olması halinde hukuken tehlikeye girer. Özellikle kambiyo senedine dayalı icra takiplerinde senedin zayi olması, uygulamada ciddi sorunlara yol açmakta; alacaklının icra takibine devam edip edemeyeceği, zayi nedeniyle açılan iptal davasının takibe etkisi ve mahkemeden alınacak kararların icra takibinde nasıl işlev göreceği yönünde tartışmalara neden olmaktadır.
Bu makalede, kambiyo senedinin zayi olması halinde başlatılmış veya başlatılacak olan icra takibinin akıbeti, iptal kararı sonrası izlenecek hukuki prosedürler ve Yargıtay içtihatları ışığında uygulamada karşılaşılan sorunlar ele alınacaktır.
1. Kıymetli Evrak ve Zayi Kavramı
1.1. Kambiyo Senetleri ve Hukuki Niteliği
Kambiyo senetleri, belirli bir para borcunun ödenmesini emreden veya taahhüt eden, kanunen belirli şekil şartlarına bağlı belgeler olup, Türk Ticaret Kanunu’nun 645-849. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Alacak hakkının senede bağlı olması nedeniyle senetsiz ispat mümkün değildir (HMK m. 200).
1.2. Zayi Kavramı ve Hukuki Sonuçları
Zayi, bir belgenin fiziksel varlığının kaybı anlamına gelir. Bu kayıp;
-
Kaybolma,
-
Çalınma,
-
Yırtılma veya
-
Yok edilme
şeklinde gerçekleşebilir. Kambiyo senedinin zayi olması halinde, hak sahibi olan alacaklının alacağını tahsil etme imkânı sekteye uğrar. Bu nedenle TTK m. 751 vd. uyarınca “zayi nedeniyle iptal davası” açılabilir.
2. Zayi Olan Senetle İcra Takibi Başlatılabilir mi?
2.1. İcra Takibi ve Senedin Aslı Zorunluluğu
İİK m. 167 gereğince, kambiyo senedine dayalı takip başlatılırken, senedin aslının icra dairesine ibrazı zorunludur. Bu zorunluluk, takibin dayanağını teşkil eden belgenin doğruluğunun denetlenmesi amacıyla getirilmiştir.
Yargıtay 12. HD, 2016/9876 E., 2016/15123 K. sayılı kararında:
“Kambiyo senedine dayalı takiplerde, senedin aslının takip dosyasına sunulması zorunludur. Aksi halde takip geçersiz olur.” denilmiştir.
Bu bağlamda, zayi olmuş bir senetle doğrudan kambiyo senedine dayalı takip başlatılamaz. Alacaklı öncelikle iptal kararı almak zorundadır.
3. Zayi Nedeniyle İptal Davası ve Mahkeme Kararının Takibe Etkisi
3.1. TTK m. 751 ve Devamı
Kambiyo senedinin zayi olması halinde, hamil mahkemeye başvurarak senedin iptalini talep eder. Bu dava, senedin türüne göre Sulh Hukuk veya Asliye Ticaret Mahkemesi’nde açılır.
Dava sonucunda mahkeme üç aşamalı karar verir:
-
Ödeme yasağı kararı (ihtiyati tedbir niteliğindedir),
-
İlan kararı (TTK m. 756),
-
İptal kararı.
3.2. İptal Kararıyla Ne Olur?
Mahkemenin verdiği iptal kararı, artık senedin hukuken mevcut olmadığını ortaya koyar. Bu durumda alacaklı:
-
Genel haciz yoluyla ilamsız takip başlatabilir.
-
Ya da iptal kararını takibe esas belge olarak göstererek ilamsız takip başlatabilir; ancak kambiyo senetlerine özgü takip yolu kapalıdır.
Yargıtay 12. HD, 2021/5545 E., 2021/10894 K.:
“Zayi nedeniyle iptale karar verilen kambiyo senedi, takip hukuku açısından artık yok hükmündedir. Bu senetle kambiyo senedine mahsus takip yapılamaz, ancak genel hükümlerden faydalanılabilir.”
4. Zayi Sonrası Takipte İptal Kararının Sunulması
4.1. Devam Eden Takiplerde Zayi Olursa Ne Olur?
Takip başladıktan sonra senet zayi olmuşsa ve borçlu itiraz etmişse, alacaklı itirazın kaldırılması davası açamaz. Çünkü mahkemeye senedin aslını sunması gerekir. Ancak iptal kararı alındıktan sonra genel mahkemelerde alacak davası açması mümkündür.
4.2. Borçlunun Kötü Niyetli Kullanımı ve Tedbir
Zayi olan senedin başkaları tarafından kullanılma riski vardır. Bu durumda hamil:
-
Mahkemeden ödeme yasağı kararı talep eder,
-
İptal davası kesinleşene kadar geçici koruma sağlar.
5. Uygulamadaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri
5.1. Senedin Sureti ile Takip Açılması
Uygulamada bazı alacaklılar senedin fotokopisiyle takip açmakta; icra müdürlükleri ise bu takipleri işleme koymaktadır. Bu durum açıkça hukuka aykırıdır.
Yargıtay 12. HD, 2015/29184 E., 2016/2049 K.:
“Senedin suretiyle takip başlatılamaz. Asıl belge ibraz edilmeden kambiyo takibi geçersizdir.”
5.2. Kötü Niyetli Hamilin Hakkı Yenir mi?
Zayi sebebiyle iptal kararı alan hamilin tekrar senet düzenletme veya kambiyo takibi yapma hakkı yoktur. Bu durum alacaklının aleyhine gibi görünse de, kambiyo hukukunun sıkı şekilci yapısı buna cevaz vermez. Uygulama, bu konuda yeni senet düzenlenmesine izin vermez.
Sonuç
Kambiyo senedinin zayi olması halinde, doğrudan kambiyo senedine özgü icra takibi yapılamaz. Bu durumda senedin iptaline ilişkin dava açılmalı; mahkeme kararıyla birlikte alacak hakkı genel ilamsız takip yoluyla tahsil edilmeye çalışılmalıdır. Uygulamada senedin suretiyle takip açılması veya iptal kararı sonrası yeniden kambiyo takibi yapılması mümkün değildir.
Yargıtay’ın yerleşik içtihatları da bu süreci netleştirmiştir: Zayi olan kambiyo senedi, artık kambiyo hukuku kapsamında bir hak vermez. Alacaklının iptal kararı ile birlikte genel mahkemelerde dava açması ya da genel haciz yoluna başvurması mümkündür.
About Post Author
