Hukuki Due Diligence Süreci Eksik Yapılırsa Sonradan Tazminat Talebi Mümkün mü?

1. Giriş: Eksik İnceleme, Tam Zarar

Şirket birleşme ve satın alma işlemlerinde (M&A – Merger & Acquisition) alıcının en büyük teminatı, satın aldığı yapının her yönüyle şeffaf ve eksiksiz şekilde incelenmiş olmasıdır. Bu kapsamda yapılan “Hukuki Due Diligence”, hedef şirketin yasal durumunu, yükümlülüklerini, risklerini ve sözleşme ilişkilerini analiz ederek alıcının hatalı karar vermesini önlemeyi amaçlar.

Peki bu süreç eksik yapılırsa? Veya eksik yapıldığını sonradan fark eden alıcı, satıcıdan tazminat talep edebilir mi? Bu sorunun yanıtı, hem teori hem de uygulama açısından önemlidir.

---

2. Hukuki Due Diligence Nedir?

Hukuki due diligence; şirketin:

• Tescil ve unvan belgeleri,

• Ortaklık yapısı ve pay devri kayıtları,

• Sözleşmeleri,

• Dava ve icra takipleri,

• Fikri mülkiyet hakları,

• Vergi ve SGK borçları,

• Ruhsat ve izinleri gibi tüm hukuki yönlerinin detaylı biçimde belgelere dayalı olarak incelenmesidir.

Bu süreçte elde edilen bilgiler, alıcının fiyat teklifini ve risk analizini doğrudan etkiler.

---

3. Sorumluluğun Dağılımı: Kusur Kimde?

Hukuki due diligence sürecinde sorumluluğun dağılımı şu faktörlere göre şekillenir:

a) Alıcının Kendi Eksikliği

Alıcı, inceleme sürecinde gerekli uzmanları çalıştırmamış, süreci yüzeysel yürütmüş ya da belgeleri yeterince analiz etmemişse; bu durumda kusur tamamen kendisine aittir. “Ben fark etmedim” argümanı, yeterli özen gösterilmemişse tazminat istemini zayıflatır.

b) Satıcının Bilgi Gizlemesi veya Yanıltıcı Beyanı

Eğer satıcı, önemli bir hukuki uyuşmazlığı, yükümlülüğü ya da feshedilmiş bir lisansı bilerek gizlemiş veya yanıltıcı bilgi vermişse, alıcının tazminat talep etmesi mümkündür. Bu durumda:

• Satıcının ayıptan sorumluluğu (TBK m.219),

• Sözleşmeye aykırılık (TBK m.112),

• Hileli davranış nedeniyle irade fesadı (TBK m.36)

gibi hükümler devreye girer.

---

4. Kurgusal Olay: M Danışmanlık Ltd. Şirketinin Devralınması

Olayın Özeti:

P Ltd. adlı yatırım şirketi, danışmanlık hizmeti sunan M Ltd. unvanlı küçük bir firmayı satın almak ister. Süreçte sadece muhasebe belgeleri ve ticaret sicil kayıtları incelenir. Alıcı taraf, tam kapsamlı hukuki inceleme yaptırmaz; sadece şirket ortaklarının beyanına güvenerek işlemi tamamlar.

Satın alma işleminden 4 ay sonra, şirket aleyhine açılmış ve sonuçlanmak üzere olan haksız rekabet davası nedeniyle şirkete 1.200.000 TL tazminat cezası verilir. Ayrıca, devralınan iki müşteri sözleşmesi, lisans eksikliği gerekçesiyle feshedilir. Şirket, ağır gelir kaybına uğrar.

Tartışma:

P Ltd. bu zararlar nedeniyle M Ltd. eski ortaklarından tazminat talep eder. Ancak satıcı taraf, “İnceleme talep edilmedi, belgeler gizlenmedi” savunmasıyla kendini korur.

---

5. Alıcının Tazminat Talep Etme Şartları

Alıcı, satıcıdan tazminat isteyebilmek için şu koşulları sağlamalıdır:

Satıcının Kusuru Bulunmalı

Satıcının bilgi gizlediği, yanlış beyanda bulunduğu, belgelerde oynama yaptığı veya önemli bir yükümlülüğü sakladığı ispatlanmalıdır.

Zarar Gerçekleşmeli ve İlliyet Olmalı

Alıcının uğradığı zarar, doğrudan eksik veya hatalı bilgiye dayanmalıdır. Arada başka nedenlerin olmaması gerekir.

Satın Alma Sözleşmesinde Koruyucu Hüküm Bulunmalı

Satın alma sözleşmesinde, satıcının beyan ve taahhütleri detaylı şekilde belirtilmeli; yükümlülüklerinin sınırları açıkça yazılmış olmalıdır.

---

6. Tazminat Talebine Karşı Satıcının Savunmaları

Satıcı, aşağıdaki argümanlarla sorumluluktan kaçınabilir:

• Tüm bilgi ve belgeler alıcının erişimine sunulmuştur.

• Herhangi bir hileli gizleme yapılmamıştır.

• Alıcı due diligence yaptırmamayı kendi tercih etmiştir.

• Sözleşmede “satıcının bilgi beyanı sorumluluğu sınırlıdır” hükmü yer almaktadır.

Bu savunmaların etkili olup olmayacağı, somut olayın şartlarına ve sözleşme içeriğine bağlıdır.

---

7. Pratik Hukuki Tavsiyeler

 Alıcı Açısından

• Hukuki due diligence sürecini profesyonel hukukçularla yürütün.

• Sözleşmelerde “satıcının açık ve tam beyanı” yükümlülüğünü koyun.

• Olası zararlar için garanti hükümleri ve escrow hesabı düzenlemeleri ekleyin.

 Satıcı Açısından

• Sunulan her bilginin yazılı kaydını tutun.

• İddia edilen her zararın “bilgi eksikliğinden mi yoksa alıcının kendi tasarrufundan mı” kaynaklandığını belgeleyin.

• Satış sözleşmesine, “alıcı tarafından due diligence yapılmadıysa tüm risk kabul edilmiştir” türünden sorumluluk sınırlayıcı kayıtlar ekleyin.

---

8. Eksik İnceleme, İrade Fesadına Gider mi?

Eğer satıcı, bilgi gizleyerek alıcıyı kasten yanıltmışsa bu durum hileli davranış (TBK m.36) olarak nitelendirilir ve sözleşmenin iptali veya tazminat davası gündeme gelir.

Ancak sadece alıcının dikkatsizliği veya aceleciliği, tek başına satıcının sorumluluğunu doğurmaz. Burada ölçü, “makul bir alıcının dikkat yükümlülüğünü yerine getirip getirmediğidir.”

---

9. Sonuç: Eksik İnceleme, Hak Kaybı Demektir

Hukuki due diligence eksik yapılırsa, ortaya çıkacak zararlardan yalnızca satıcı değil, aynı zamanda alıcı da sorumlu tutulabilir.

Her satın alma işleminde, “Ne satın alıyorum?” sorusunun cevabı yalnızca maddi varlıklar değil; gizli yükümlülükler, bekleyen davalar, riskli sözleşmeler ve eksik ruhsatlar da olabilir.

Eksik inceleme = bilinçli risk + bilinmeyen zarar formülüyle hareket edilmelidir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut