Hukuken Hakaret Sayılmayan İfadeler

Giriş

Hakaret suçu; bireyin onur, şeref ve saygınlığını koruyan, ifade özgürlüğüyle sürekli sınır temasında bulunan bir ceza normudur. Uygulamada çoğu uyuşmazlık; “bu söz hakaret mi, yoksa eleştiri, kanaat ya da değer yargısı mı?” sorusuna dayanır. Özellikle sosyal medya, basın açıklamaları, mesleki/akademik değerlendirmeler, siyasal tartışmalar ve yargısal süreçteki beyanlar; ifade özgürlüğünün en çok sınandığı alanlardır. Bu makalede, hakaret sayılmayan ifadeler sistematik biçimde açıklanacak; kanuni çerçeve, doktrindeki ölçütler ve Yargıtay’ın yerleşik yaklaşımı ışığında ayrıntılı bir başvuru metni sunulacaktır.

I. Normatif Çerçeve

1. Türk Ceza Kanunu

TCK m.125 (Hakaret): Bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek somut fiil veya olgu isnadı ya da sövmek suretiyle işlenir.
TCK m.126 (Mağdurun belirlenmesi): Topluluklara ilişkin sözlerde mağdurun belirlenebilirliği aranır.
TCK m.127 (İsnadın ispatı): Kamu yararı bulunan isnatlarda veya mağdurun rızası hâlinde ispat kabul edilirse cezalandırılmaz; isnadın doğruluğu önem taşır.
TCK m.128 (İddia ve savunma dokunulmazlığı): Yargı mercileri veya yetkili makamlar nezdinde, konuyla ilgili ve ölçülü beyanlar cezalandırılmaz.
TCK m.24–26 (Hakkın kullanılması/hukuka uygunluk nedenleri): Şikâyet–ihbar–haber verme–eleştiri hakkının dürüstçe kullanımı, hukuka uygunluk sebebi olarak değerlendirilebilir.

2. Anayasal ve Uluslararası Çerçeve

Anayasa m.26 ve AİHS m.10 ifade özgürlüğünü güvence altına alır.
AİHM ve Anayasa Mahkemesi içtihadına göre; siyasetçiler ve kamu gücünü kullanan görevliler, konumları gereği daha geniş eleştiri sınırına katlanmak zorundadır.
İfade özgürlüğü, rahatsız edici, sarsıcı, hatta incitici sözleri de kapsayabilir; ancak bu özgürlük başkalarının şöhret ve haklarının korunması amacıyla ölçülü biçimde sınırlanabilir.

II. Hakaret–Eleştiri Ayrımı İçin Temel Ölçütler

1. Sözün Niteliği: Olgu mu, Değer Yargısı mı?

Somut olgu isnadı (ör. “rüşvet aldı”) doğrulanabilir bir vakıadır; ispat edilemezse hakaret/iftira riski doğurur.
Değer yargısı/kanaat (ör. “etik dışı davrandı”, “kötü yönetim sergiledi”) genellikle doğrulanabilir değildir; çoğunlukla eleştiri olarak korunur.
Yargıtay uygulaması; kanıtlanabilir olgu isnadı ile değer yargısı ayrımını titizlikle yapar, bağlamı dikkate alır.

2. Üslup ve Bağlam

Sövme/küfür içeren ya da doğrudan kişiliği aşağılayan sözler hakaret sayılır.
Kaba, sert, rahatsız edici fakat sövme içermeyen ifadeler çoğunlukla eleştiri sınırında kabul edilir.
Tartışmanın bağlamı, zamansal anı, platformu (meclis, mahkeme, sosyal medya, panel) ve hedefin konumu (siyasetçi/kamu görevlisi/özel kişi) belirleyicidir.

3. Meşru Amaç – Gereklilik – Orantı

İfade, kamu yararı taşıyan bir tartışmaya katkı sunuyor mu?
Kullanılan dil gerekenle sınırlı mı, yoksa aşırı ve kişiliğe gereksiz saldırı mı?
Orantılılık; eleştirinin hakla bağlantılı, amaçla uyumlu ve asgarî saldırganlıkta olmasını gerektirir.

4. Doğruluk–Gerçeklik Çekirdeği

Habere/eleştiriye konu olgular, makul araştırma ile desteklenmiş mi?
İyi niyet ve özenli doğrulama çabası, özellikle basın ve mesleki eleştirilerde belirleyici bir koruma faktörüdür.

III. Hakaret Sayılmayan İfadeler (Türler ve Ayrıntılı Açıklamalar)

1. Değer Yargısı ve Kanaat Açıklaması

Kişinin eylem, tutum ve politikalarına yönelik “yetersiz, yanlış, özensiz, etik dışı, vizyonsuz” gibi nitelendirici değerlendirmeler, sövme içermediği ve somut suç isnadına dönüşmediği müddetçe hakaret değildir.
Mesleki rapor, denetim bulgusu, kamu verisi gibi malzemeye dayanan yorumlar daha güçlü korunur.
Örnek: “İhale yönetimi şeffaf değil, kamu yararına uygun davranılmadı.” → Değer yargısı; hakaret değil.

2. Ağır, Kaba Fakat Sövme İçermeyen Eleştiriler

Yargıtay, sert üslubu sırf rahatsız edici oluşu nedeniyle cezalandırma eğiliminde değildir.
“Bu yaklaşım cahilce”, “Teziniz yetersiz”, “Kararlarınız bariz hatalı” → Kişiliğe küfür etmeyen, teknik/mesleki yönü hedefleyen ağır eleştiriler hakaret oluşturmaz.
Ancak bizzat kişiliği hedef alan ve küçük düşürme amacı güden, örneğin onur kırıcı lakap ve küfürlü sözler koruma dışındadır.

3. Kamu Yararı Bulunan, Olgu Temelli Eleştiri

Kamu harcamaları, sağlık–eğitim–güvenlik, çevre, meslek etiği gibi toplumsal ilgi alanlarında; gerçeklik çekirdeği olan eleştiriler korunur.
“Raporlara göre terminler aşıldı, kaynak yönetimi zayıf” → Somut veri dayanaklı; hakaret değil.
Abartılı başlık/spot ile metin uyumsuzluğu, korumayı zayıflatır.

4. İddia ve Savunma Dokunulmazlığı (TCK m.128)

Mahkeme, savcılık, meslek kurulu veya yetkili idari makama verilen dilekçe/beyan; konuyla bağlantılı, zorunlu ve ölçülü ise cezalandırılmaz.
“Faturalarda muvazaa şüphesi vardır; bilirkişi incelemesi talep ediyoruz.” → Delil/olay anlatımı; hakaret değil.
Konu dışı kişisel saldırı, hakaret/iftira niteliği taşıyan gereksiz ifadeler bu koruma kapsamına girmez.

5. Şikâyet ve İhbar Hakkının Kullanımı

Hukuken tanınan şikâyet/ihbar hakkının dürüstçe kullanımı, isnadın makul şüpheye dayanması hâlinde hukuka uygun kabul edilir.
Bilinçli olarak asılsız suç isnadı iftiraya girebilir; hakaret koruması ortadan kalkar.

6. Siyasetçiler ve Kamu Görevlilerine Yönelik İfadeler

Siyasetçiler/kamu görevlileri kamuoyu denetimine daha geniş ölçüde açıktır; sert ve sarsıcı eleştiriler dahi, sövme içermediği sürece korunur.
“Politikanız toplum yararına değil; liyakat zedeleniyor” → Siyasal eleştiri; hakaret değil.

7. Basın Haberleri, Köşe Yazıları ve İncelemeler

Basın; gerçeklik–güncellik–kamu yararı–orantı ilkelerine uygun kalarak eleştirel yayın yapabilir.
Başlıklar provokatif olsa dahi metinle uyumlu ve orantılı olmalıdır.
Kaynak gösterme, cevap ve düzeltme hakkına alan tanıma; hukuki riski azaltır.

8. Mizah, İroni ve Abartı (Satir)

Karikatür ve ironi; toplumsal/siyasal eleştirinin sanatsal araçlarıdır.
Sövme ya da hakaretamiz lakapa dönüşmediği sürece; abartı ve kinaye korunur.
Yargı, mizahın abartılı anlatım doğasını dikkate alır.

9. Akademik ve Mesleki Eleştiriler

Hakemli dergiler, bilimsel raporlar, mesleki denetimler; usul ve etik kurallara uygun biçimde, kanıta dayalı ağır eleştiriler içerebilir.
“Metodoloji hatalı, örneklem yetersiz, atıf ihlali var” → Teknik eleştiri; hakaret değil.

10. Kurumsal/Ürün/Hizmet Eleştirileri

Tüketici yorumları, mesleki incelemeler; deneyim anlatımı ve kanaat çerçevesinde kalırsa korunur.
“Hizmet yavaş, satış sonrası destek yetersiz” → Değer yargısı; hakaret değil.
Somut, ağır suç isnadı (ör. “sahtecilik yapıyorlar”) ispat ve kamu yararı analizini gerektirir.

IV. Sınır Durumlar: Nerede Hakaret Başlar?

1. Sövme ve Aşağılayıcı Lakap

Küfür, ırkçı/cinsiyetçi aşağılama, küçültücü lakap ve ağır kişisel saldırı; kanun ve Yargıtay ölçütlerine göre çoğu kez hakarettir.
Eleştirinin nesnesi fikir/uygulama yerine kişinin değeri olursa risk artar.

2. Asılsız Somut Fiil/Olgu İsnadı

“Yolsuzluk yaptı”, “rüşvet aldı” gibi suç isnadı; ispatlanamazsa hakaret/iftira alanına kayar.
Kamu yararı ve ispat (TCK m.127) şartları oluşmazsa korunmaz.

3. Kişisel Hayata İlişkin İfşaat

Özel hayat, sağlık verisi, cinsel yaşam gibi mahrem alanlara ilişkin rencide edici anlatım; çoğu kez hem hakaret, hem de kişisel verilerin ihlali sorunlarını doğurur.

4. Konu Dışılık ve Ölçüsüzlük

Yargı sürecinde, dilekçede konu dışı ve gereksiz saldırı içeren ifadeler TCK 128 koruması dışında kalır.
Basında sürmanşetin metne oranla orantısız sertliği de sorumluluk doğurabilir.

V. Uygulama Rehberi: “Hakaret Değil” Diyebilmek İçin Kontrol Listesi

Sözünüz değer yargısı mı?
- “Yanlış/ayıp/etik dışı/başarısız” gibi kanaat bildiren nitelendirmeler genellikle korunur.
Somut suç isnadı yapıyor musunuz?
- Yapıyorsanız ispat ve kamu yararı zemini kurun; belge, tutanak, rapor, tanık, uzman görüşüyle destekleyin.
Bağlam–amaç–orantı uygun mu?
- Sorunu göstermek için gerekenle yetinin; kişilik değerine gereksiz saldırıdan kaçının.
Sövme/küfür var mı?
- Varsa çoğunlukla hakaret. Dili sert ama küfürsüz tutun.
Platform ve hedefin konumu nedir?
- Siyasal/mesleki tartışmalarda eleştiri çıtası daha geniştir; yine de özenli üslup kullanın.
Kaynak ve doğruluk kontrolü yaptınız mı?
- Basın/mesleki değerlendirmede makul doğrulama şarttır.
Yargısal/idarî süreçte misiniz?
- TCK 128 kapsamı için beyan konuya ilişkin ve ölçülü olmalı.

VI. Sosyal Medya, Basın ve Kurumsal İletişim İçin Pratik Örnekler

1. Sosyal Medya

Uygun: “Belediyenin atık yönetimi şeffaf değil; raporlara göre maliyetler artmış.”
Uygun Değil: “Belediye hırsız; ihaleleri çalıyor.” (Somut suç isnadı → ispat/kamu yararı analizi gerekir; aksi hâlde hakaret/iftira riski.)

2. Basın/Köşe Yazısı

Uygun: “Denetim raporunda tespit edilen usul hataları, yönetim zaafına işaret ediyor.”
Uygun Değil: “X müdür sahtekâr.” (Ağır kişisel saldırı ve suç isnadı; veri–ispat yoksa hakaret.)

3. Akademik/Mesleki Eleştiri

Uygun: “Makalenin örneklem büyüklüğü yetersiz; sonuçlar genellenemez.”
Uygun Değil: “Yazar yalancı ve üçkâğıtçı.” (Küfür/aşağılama → hakaret.)

4. Dilekçe/İdari Başvuru

Uygun: “Şu tarihlerde düzenlenen faturaların gerçeği yansıtmadığı şüphesi vardır; bilirkişi incelemesi talep ederiz.”
Uygun Değil: “Karşı taraf hırsız.” (Konu dışı, ölçüsüz nitelendirme → TCK 128 koruması dışına düşebilir.)

VII. Yargıtay’ın Yaklaşımının Ana Hatları (Özlü Derleme)

Eleştiri–hakaret ayrımı: Yargıtay; değer yargısı içeren, kamu yararı olan, sövme içermeyen ve orantılı ifadeleri hakaret olarak görmez.
Sert üslup toleransı: Özellikle siyasal/mesleki tartışmalarda sert eleştiriye geniş tolerans tanınır.
Somut isnat–ispat: Suç isnadı içeren iddialar; kamu yararı ve ispat koşuluyla korunabilir; aksi hâlde hakaret/iftira doğar.
TCK 128 koruması: Mahkemeye/idarî makama sunulan dilekçelerde; ifade konuyla ilgili ve zorunlu ise cezalandırılmaz; kişisel saldırı kapsam dışıdır.
Bağlam analizi: Sözün söylendiği yer–zaman, tarafların konumu, tartışmanın seyri, hedef gözetilen kamu yararı, orantı ölçütleri birlikte değerlendirilir.

VIII. Sık Karıştırılan Kavramlar

1. Hakaret – Manevi Tazminat

Ceza davasında hakaret oluşmasa da; özel hukukta kişilik hakkı zedelenmişse manevi tazminat sorumluluğu doğabilir.
Buna rağmen değer yargısı niteliğindeki, olgu temelli ve orantılı eleştiriler çoğu kez tazminat eşiğini de geçmez.

2. İfade Özgürlüğü – Kişilik Hakkı Dengesi

İfade özgürlüğü mutlak değil; ölçülülük ilkesiyle sınırlanır.
Kamu yararı ve demokratik tartışmaya katkı, dengenin ifade özgürlüğü lehine kurulmasını sağlar.

IX. Sonuç

Hakaret suçu, ifade özgürlüğü ile kişilik hakları arasındaki denge noktasında yer alır. Sövme veya asılsız somut suç isnadı dışındaki; değer yargısı, kanaat, kamu yararı bulunan olgu temelli eleştiri, TCK m.128 kapsamındaki ölçülü beyanlar, şikâyet/ihbar hakkının dürüst kullanımı, mesleki/akademik eleştiriler, mizah/ironi ve kaba ama küfürsüz sözler genel olarak hakaret sayılmaz. Yargıtay uygulaması; bağlam, meşru amaç, gereklilik, orantı ve gerçeklik çekirdeği ölçütlerini esas alarak, demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun biçimde eleştiriyi korur.

Uygulamada hukuki riskleri azaltmak için; olgu–kanaat ayrımını görünür kılın, kaynaklandırın, küfürden kaçının, amaçla orantılı kalın, TCK 128 alanında konuya bağlı ve ölçülü olun. Böylece hem ifade özgürlüğünü etkin kullanır, hem de hakaret alanına düşmeden kamusal tartışmaya katkı sunarsınız.

#CezaHukuku, #YargıtayKararları, hakaret, hakaret sayılmayan sözler, Hukuki Danışmanlık, istanbulavukat, TCK

Single Blog Title