HAKSIZ ZİLYETLİK VE SONUÇLARI

 HAKSIZ ZİLYETLİK NEDİR?

Zilyetlik, bir kişinin taşınır ya da taşınmaz bir mal üzerinde kurduğu fiili hakimiyeti ifade eder. Zilyetlik bir hak değildir ve kişinin bir malın zilyedi olması için maliki olmasına gerek yoktur. Haksız zilyetlik ise kişinin mal üzerinde kurduğu fiili hakimiyetin hukuka aykırı şekilde oluşmasıyla ortaya çıkar. Bu hukuka aykırılık önceki zilyedin rızası veya yasal bir dayanak olmadan fiili hakimiyetin sonraki zilyede geçmesiyle oluşur.

Haksız zilyetlik kendi içinde iyi niyetli haksız zilyetlik ve kötü niyetli haksız zilyetlik olarak ikiye ayrılır. İyi niyetli haksız zilyet, zilyetliği elinde bulundurduğu malın hukuka aykırı şekilde fiili hakimiyet altına alındığının ya da malın zilyetliğinin başkasına ait olduğunun farkında değildir. Zilyetliği haksız olarak elinde bulunduran iyi niyetli kişi malı elinde bulundururken bu durumu bilmez ve kendisinden bu durumu bilmesi beklenmez. Örnek vermek gerekirse aynı model ve renge sahip paltolar yan yana asılıyken paltolardan birinin sahibinin karıştırarak diğerini alması ve kendine ait zannederek kullanması iyi niyetli haksız zilyetliği oluşturur.

Kötü niyetli haksız zilyet, zilyetliği elinde bulundurduğu malın hukuka aykırı şekilde fiili hakimiyet altına alındığının ya da malın zilyetliğinin başkasına ait olduğunun farkındadır. Zilyetliği haksız olarak elinde bulunduran kişi malı elinde bulundururken bu durumu bilir ya da kendisinden bilmesi beklenir. Kötü niyetli haksız zilyetlik kendi içinde ikiye ayrılır. İlk ihtimalde kötü niyetli haksız zilyet, hem zilyetliğin elde edilmesinin hukuka aykırı olduğunu bilir hem de önceki zilyetliğin kime ait olduğunu bilir. İkinci ihtimalde ise kötü niyetli haksız zilyet malın hukuka aykırı yollarla elde edildiğini bilse de önceki zilyedinin ya da malikinin kim olduğunu bilmez. Kötü niyetli haksız zilyetlik durumuna hırsızlık örnek verilebilir.

İYİ NİYETLİ HAKSIZ ZİLYETLİĞİN SONUÇLARI

Haksız zilyetliğin en önemli sonucu malın iadesinin gerekmesidir. İyi niyetli haksız zilyet malı elinde olduğu şekilde iade eder. Malın hasara uğramasından sorumlu olmaz. Bununla birlikte iyi niyetli haksız zilyet malın kaybolması ve yok olmasından da sorumlu tutulmaz. İyi niyetli haksız zilyet mevcut olan hakkına uygun şekilde malı kullanmasından dolayı da tazminat bedeli ödemekle yükümlü değildir. Malın, iyi niyetli haksız zilyedinin hakkına uygun kullanımı sonrasında elinden çıktığı durumlarda iyi niyetli haksız zilyet mal karşılığında bir bedel aldıysa bu bedeli sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade eder.

İyi niyetli haksız zilyet eşyayı elinde bulundurduğu süre boyunca yaptığı zorunlu ve yararlı giderlerin tazminini talep edebilir. Bununla birlikte iyi niyetli haksız zilyet tazminat ödeninceye kadar eşyayı geri vermekten kaçınabilir. Zorunlu giderler, eşyanın korunması ve ekonomik işlevini devam ettirebilmesi için gerekli olan giderlerdir. Yararlı giderler ise eşyanın değerini ve verimliliğini arttıran giderlerdir.

İyi niyetli haksız zilyet diğer giderler için tazminat talep etme hakkına sahip değildir. Diğer giderler öğretide lüks giderler olarak da adlandırılır. Zorunlu ya da yararlı kategorisine girmeyen giderler diğer giderler olarak adlandırılır. Örnekle açıklamak gerekirse duvarlarının boyanmaya ihtiyacı olan bir evin boyanması yararlı gider olarak gösterilir ancak yeni boyanmış bir evin duvarlarının renk değişikliği amacıyla tekrar boyanması diğer giderlere dahil edilir.

İyi niyetli haksız zilyet diğer giderler için tazminat hakkına sahip olmasa da eşyanın geri verilmesinden önce kendisine bu giderler için bir tazminat önerilmezse, kendisi tarafından o şeyle birleştirilen ve zararsızca ayrılması mümkün bulunan eklemeleri eşyayı geri vermeden önce ayırıp alabilir.

İyi niyetli haksız zilyedin eşyadan elde ettiği ürünler, yaptığı giderler sebebiyle doğan tazminat alacağına mahsup edilir.

KÖTÜ NİYETLİ HAKSIZ ZİLYETLİĞİN SONUÇLARI

İyi niyetli haksız zilyette olduğu gibi kötü niyetli haksız zilyetliğin en önemli sonucu malın iadesinin gerekmesidir. Kötü niyetli haksız zilyetliğin ikiye ayrıldığını ve birinde kötü niyetli haksız zilyedin eşyayı kime vereceğini bildiğinden diğerinde de eşyayı kime vereceğini bilmediğinden yukarda bahsettik. Bu durumda kanun koyucu eşyayı kime vereceğini bilmeyen haksız zilyedin kötü niyetini daha az bulduğundan dolayı eşyanın üzerinde oluşan eksilme ve değer kayıplarından kusurlu olduğu sürece sorumlu tutulmasını kararlaştırmıştır. Eşyayı kime vereceğini bilen haksız zilyedin kötü niyeti daha ağır olduğundan eşyaya üzerinde meydana gelen her türlü eksilme ve değer kaybından sorumlu tutulmuştur.

Kötü niyetli haksız zilyetliğe sahip olan kişi elde ettiği veya elde etmeyi ihmal ettiği ürünler dolayısıyla tazminat ödeyecektir. Burada tazminat için dikkat edilmesi gereken ayrım kötü niyetliliğin ağır veya hafif olmasıyla ilgidir. Ağır kötü niyetli haksız zilyet kişi elde ettiği veya elde etmeyi ihmal ettiği ürünler dolayısıyla her türlü sorumludur ancak hafif kötü niyetli hasız zilyet sadece kusuru olduğu ölçüde elde etmeyi ihmal ettiği ürünler bakımından sorumlu tutulur.

Kötü niyetli haksız zilyet yaptığı giderler için sadece hak sahibinin de zorunlu olarak yapacağı giderler için tazminat isteyebilir.

Kötü niyetli haksız zilyetlikte eşyayı sadece kullanmış olmasından dolayı haksız zilyetten tazminat talep edilebilir. Buna haksız işgal tazminatı denir. Taşınmazlarda bunun için öğretide ecrimisil de denmektedir. Hak sahibinin ecrimisil talep edebilmesi için bundan zarar görmüş olması gerekmektedir.