Hakaret Sayılan ve Sayılmayan Sözler
Giriş
Hakaret suçu, bireylerin şeref, onur ve saygınlıklarını korumayı amaçlayan en temel ceza hukuku düzenlemelerinden biridir. Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 125. maddesi, hakaret suçunu düzenler ve kişiye yönelik aşağılayıcı, küçültücü ya da onur kırıcı söz veya davranışları cezalandırır. Ancak her sert ifade veya olumsuz söz hakaret olarak kabul edilmez. Bu nedenle hangi sözlerin hakaret sayıldığı, hangilerinin sayılmadığı uygulamada ve yargı kararlarında netleştirilmiş bir konudur.
Hakaret Suçunun Hukuki Tanımı
TCK m.125/1:
“Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.”
Bu hükme göre hakaret suçu iki şekilde işlenebilir:
-
Somut fiil veya olgu isnadı: Bir kişiye gerçekte olmayan, küçük düşürücü bir davranış atfetmek (örneğin, “hırsızsın” demek).
-
Sövme: Değer yargısı içeren, doğrudan aşağılayıcı kelimeler kullanmak (“şerefsiz”, “ahlaksız” vb.).
Hakaret Sayılan Sözler
Hakaret olarak kabul edilen sözlerin belirlenmesinde şu ölçütler dikkate alınır:
a) Şeref ve Saygınlığı Zedeleme
Bir söz, muhatabın toplum içindeki saygınlığını düşürecek, onu küçük düşürecek nitelikteyse hakaret sayılır.
Örneğin:
-
“Hırsızsın”,
-
“Sahtekâr”,
-
“Ahlaksızsın”,
-
“Şerefsiz”.
b) Somut Fiil İsnadı
Bir kişiye gerçeğe aykırı olarak suç isnat etmek hakarettir.
Örneğin:
-
“Sen insanlara sürekli borçlarını ödemezsin.”
-
“Memursun ama rüşvet alıyorsun.”
c) Sövme Niteliğindeki İfadeler
Doğrudan küfür, kaba ve aşağılayıcı sözler hakarettir.
Örneğin:
-
“Köpek herif”,
-
“Pislik”,
-
“İt.”
Hakaret Sayılmayan Sözler
Her eleştiri ya da olumsuz söz hakaret oluşturmaz. Özellikle ifade özgürlüğü kapsamında korunan eleştiriler, yargı tarafından hakaret sayılmaz.
a) Eleştiri Niteliğindeki Sözler
Bir kişinin davranışlarını değerlendiren, somut olgulara dayanan ve toplumsal yarar amacı güden sözler hakaret değildir.
Örneğin:
-
“Bu işte başarısız oldunuz.”
-
“Yönteminiz hatalı.”
-
“Siyaset anlayışınızı yanlış buluyorum.”
b) Sert Ama Değer Yargısı İçermeyen İfadeler
-
“Yalan söylüyorsun” ifadesi, bazı durumlarda eleştiri sınırında görülebilir. Ancak sürekli tekrarlanması hakarete dönüşebilir.
-
“İş bilmezsin” gibi mesleki eleştiriler hakaret sayılmaz.
c) Mecaz, Abartı ve Halk Deyimleri
Halk arasında kullanılan bazı deyimler, bağlama göre hakaret olarak değerlendirilmez.
Örneğin:
-
“Sakın ha, kaz gibi davranma” (mecazi bir uyarıdır).
-
“Çocuk gibi hareket ediyorsun” (genel bir benzetmedir).
Hakaretin Belirlenmesinde Dikkate Alınan Ölçütler
a) Bağlam ve Ortam
Aynı söz, farklı koşullarda farklı anlamlar taşıyabilir. Mahkemeler bağlamı dikkate alır. Örneğin, esprili bir ortamda söylenen “deli misin sen?” cümlesi hakaret değildir.
b) Taraflar Arasındaki İlişki
Yakın arkadaşlar arasında kullanılan kaba bir söz, toplumsal bağlamda hakaret oluşturmazken resmi bir ortamda ağır bir hakaret sayılabilir.
c) Sözün Kamuya Açıklanma Şekli
Küçük düşürücü sözlerin aleni olarak, başkalarının huzurunda söylenmesi hakaret suçunun nitelikli hâlidir.
Yargıtay Kararlarından Örnekler
Yargıtay’ın kararlarında hangi sözlerin hakaret olup olmadığı somut örneklerle belirlenmiştir:
-
Hakaret sayılmıştır:
“Aptal herif”, “adi”, “şerefsiz”. -
Hakaret sayılmamıştır:
“İşini iyi yapmıyorsun”, “Yetersizsin”.
Bir başka örnek:
Bir memura “Bu işi beceremiyorsun” denmesi eleştiri sayılmış,
“Sen rüşvetçisin” denmesi ise hakaret kabul edilmiştir.
Hakaret ve İfade Özgürlüğü Dengesi
Anayasa m.26, ifade özgürlüğünü güvence altına alır. Ancak bu özgürlük başkalarının şeref ve itibarını zedeleyecek şekilde kullanılamaz. AİHM de, ifade özgürlüğünün sınırsız olmadığını, hakaret niteliğinde sözlerin koruma altında olmadığını belirtir.
Öte yandan, kamuoyunu ilgilendiren konularda siyasetçilere yönelik eleştiriler daha geniş bir toleransla değerlendirilir.
Hakaret Suçunda Şikâyet ve Yargılama
Hakaret suçunun çoğu hâli şikâyete bağlıdır. Mağdurun, fiili ve faili öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyette bulunması gerekir.
-
Aleniyet varsa ceza artırılır.
-
Sesli, yazılı veya görüntülü iletim yoluyla hakaret de suçtur (TCK m.125/2).
Hakaret Sayılmayan Diğer Durumlar
-
Hakkın Kullanılması: Örneğin bir avukatın dava dilekçesinde, olayla ilgili haklı eleştirilerde bulunması.
-
İlgili Makamlara Şikâyet: Resmi mercilere yapılan ciddi ihbarlar hakaret sayılmaz.
-
Kendisini Savunma: Kişi kendini koruma amacıyla, saldırıya karşılık orantılı söz söylerse bu hakaret olarak görülmeyebilir.
Değerlendirme
Hakaret suçu, kişilik haklarını koruyan önemli bir düzenlemedir. Ancak hukuki uygulamada ifade özgürlüğü ile şeref ve saygınlığın korunması arasındaki denge hassastır. Her kaba söz hakaret değildir; aynı şekilde her eleştiri de sınırsız değildir. Yargıtay’ın yerleşik içtihatları, hangi sözlerin hakaret oluşturduğunu, hangilerinin oluşturmadığını belirlemekte yol gösterici olmaktadır.
Sonuç
Hakaret sayılan ve sayılmayan sözlerin sınırı, bağlam, ifade şekli ve tarafların ilişkisi dikkate alınarak belirlenir. Sert eleştiriler dahi ifade özgürlüğü kapsamında korunabilirken, kişiyi küçük düşürme kastı taşıyan, onur ve saygınlığı hedef alan sözler hakaret olarak cezalandırılır. Ceza hukuku, bu sınırı koruyarak hem bireylerin kişilik haklarını hem de toplumun ifade özgürlüğünü güvence altına almak zorundadır.
About Post Author
