Güney Afrika’da Yasadışı Göçmenler İçin Hukuki Sonuçlar Nelerdir?

GİRİŞ

Afrika kıtasında en güçlü ekonomilerden biri olan Güney Afrika, iş ve yaşam imkânları nedeniyle milyonlarca göçmenin tercih ettiği bir ülkedir. Ancak bu göçlerin önemli bir kısmı yasal yollarla değil, yasadışı yollarla gerçekleşmektedir. Yasadışı göçmenler, sınır kontrollerini aşarak, sahte belgelerle ya da vize süresini aşarak ülkede kalmaya devam eden kişileri kapsamaktadır. Güney Afrika hukuku, yasadışı göçmenler konusunda hem katı düzenlemeler hem de insani yaklaşım gerektiren hükümler öngörmektedir. Bu yazıda, yasadışı göçmenlerin karşılaşabileceği hukuki sonuçlar, kurgusal bir olay üzerinden ele alınarak açıklanacaktır.

Kurgusal Olay: B.’nin Güney Afrika’ya Yasadışı Girişi

B., Zimbabve’deki ekonomik sıkıntılar nedeniyle ailesini geçindirebilmek için iş aramaya karar verir. Pasaportu vardır fakat vizesi bulunmamaktadır. Bir insan kaçakçısının yardımıyla sınırdan geçerek Johannesburg’a ulaşır. İlk aylarda inşaat işlerinde çalışır. Ancak polis denetiminde belgelerinin olmadığı anlaşılır. B., şimdi şu sorularla karşı karşıyadır:
Yasadışı giriş yaptığı için ne tür hukuki sonuçlarla karşılaşacaktır? Ülkeden derhâl sınır dışı mı edilecektir? Eğer sınır dışı edilirse, yeniden başvuru yapma hakkı var mıdır? Çalıştığı süre boyunca elde ettiği ücretler hukuken korunur mu?
1. Hukuki Çerçeve
Yasadışı göçmenlere ilişkin düzenlemeler, özellikle şu yasal kaynaklarda yer almaktadır:
Immigration Act 13 of 2002: Yasadışı giriş, kalış ve çalışmaya dair kuralları düzenler.
Refugees Act 130 of 1998: İllegal giriş yapan bir kişinin sığınma başvurusu yapabileceğini öngörür.
Constitution of South Africa, 1996: Temel insan hakları, “herkes” için geçerlidir. Bu nedenle yasadışı göçmenler de bazı haklardan tamamen mahrum değildir.
2. Yasadışı Girişin Sonuçları
a) Suç ve Ceza
Immigration Act, yasal giriş belgesi olmadan ülkeye giren kişilerin suç işlediğini kabul eder.
Bu kişiler hakkında para cezası veya hapis cezası uygulanabilir. Çoğu durumda, hapis yerine sınır dışı etme işlemi tercih edilir.
b) Sınır Dışı Edilme
Yasadışı göçmenler, genellikle Repatriation Centres denilen geri gönderme merkezlerinde tutulur. Ardından, vatandaşı oldukları ülkeye gönderilirler. Sınır dışı edilen kişiler, genellikle bir süreliğine Güney Afrika’ya yeniden giriş yasağı ile karşılaşır.
3. Yasadışı Çalışmanın Sonuçları
Güney Afrika’da çalışma izni olmadan çalışmak yasaktır. İşveren, yasadışı göçmen çalıştırdığı için para cezası ve hatta bazı durumlarda hapis cezası ile karşılaşabilir. İşçinin kendisi de çalışma izni olmadan çalıştığı için sınır dışı edilebilir. Ancak Anayasa gereği, yasadışı göçmen bile olsa çalıştığı süre boyunca kazandığı ücretin ödenmesi gerekir. İşveren, işçiyi “belgesiz” diye ücretsiz çalıştıramaz.
4. Haklar ve Korunma Yolları
Yasadışı göçmenler, her ne kadar yasadışı statüde olsalar da, tamamen haklardan yoksun değildir: İşkence ve insanlık dışı muameleye karşı korunma hakkına sahiptirler. Acil sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler. Eğer ülkelerine geri gönderilmeleri, hayatlarını veya özgürlüklerini tehdit edecekse, iltica başvurusu yapabilirler. Kurgusal olayda B., Zimbabve’ye geri dönerse siyasi baskıya maruz kalacağını ileri sürerse, Refugees Act kapsamında sığınma talebinde bulunabilir. Bu durumda sınır dışı işlemi durdurulabilir.
5. Sınır Dışı İşlemine Karşı Başvuru Yolları
Yasadışı göçmenler, sınır dışı kararına karşı mahkemeye itiraz edebilirler. Avukat yardımıyla, “geri gönderme ilkesine” (non-refoulement) aykırılık iddiasında bulunabilirler. Bu süreçte, South African Human Rights Commission ve bazı sivil toplum kuruluşları hukuki destek sunmaktadır.
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
Göçmenler çoğu zaman haklarını bilmedikleri için hızlıca sınır dışı edilmektedir. Geri gönderme merkezlerindeki koşullar zaman zaman eleştirilere konu olmaktadır. Yasadışı göçmenler, işverenler tarafından sömürüye açık hâle gelmektedir.
7. Kurgusal Olayda Olası Senaryolar
Senaryo 1: B., sınır dışı edilir ve 5 yıl boyunca Güney Afrika’ya giriş yasağı konulur.
Senaryo 2: B., sığınma başvurusu yapar ve geçici izinle ülkede kalır. Bu süreçte çalışma izni alamasa da temel haklardan yararlanır.
Senaryo 3: B.’nin işverenine, yasadışı göçmen çalıştırdığı için para cezası uygulanır. Ancak B., çalıştığı dönemin ücretlerini yasal olarak talep eder ve alır.
8. Genel Değerlendirme
Güney Afrika’da yasadışı göçmenler, ciddi hukuki sonuçlarla karşı karşıya kalmaktadır: sınır dışı edilme, hapis cezası, çalışma yasağı gibi. Ancak aynı zamanda, Anayasa ve uluslararası hukuk uyarınca temel insan hakları korunmaktadır.
Bu nedenle, yasadışı göçmenlerin haklarını bilmeleri, hukuki danışmanlık almaları ve mümkünse statülerini yasal hâle getirmek için sığınma veya vize başvurusu yapmaları son derece önemlidir.