Gümrükte El Konulan Malların İadesi Mümkün mü? Hukuki Süreç/ İstanbul Avukat

Giriş

Uluslararası ticaretin ve gümrük işlemlerinin artmasıyla birlikte, gümrük mevzuatına aykırı eylemler nedeniyle mallara el konulması sıkça karşılaşılan bir durum haline gelmiştir. Türkiye’de bu tür işlemler özellikle 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve ilgili yönetmelikler kapsamında gerçekleştirilir.

Gümrük idaresi tarafından el konulan bir mal, çoğu zaman ticari faaliyetleri aksatmakta, ciddi maddi kayıplara yol açmakta ve ithalatçı veya taşıyıcı firmaları cezai sorumlulukla karşı karşıya bırakmaktadır. Ancak her “el koyma” işlemi hukuka uygun değildir. Bu yazıda, el konulan malların iadesinin mümkün olup olmadığı, hangi hukuki yollarla itiraz edilebileceği, yargı süreçlerinin işleyişi ve Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki sonuçları detaylı şekilde incelenecektir.

---

1. El Koyma Nedir?

El koyma, idari ya da adli makamlarca bir eşyanın, hukuka aykırılığı şüphesiyle geçici olarak alıkonulmasıdır. Gümrük işlemleri kapsamında el koyma genellikle;

• Gümrük beyannamesindeki aykırılık,

• Sahte veya eksik belge kullanımı,

• Gümrük vergisinin eksik ödenmesi,

• Menşei, miktar veya kıymet açısından yanıltıcı beyan,

• Kaçakçılık şüphesi

gibi nedenlerle uygulanır.

---

2. El Koyma İşleminin Hukuki Dayanağı

a) 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (m.13-14)

Suçta kullanılan veya suçtan elde edilen eşyaya, gerekli hâllerde geçici olarak el konulabilir veya eşyanın müsaderesi (kalıcı olarak devlete geçmesi) istenebilir.

b) 4458 Sayılı Gümrük Kanunu (m.235-241 ve m.239)

Usulsüz beyan, eksik bilgi ve belgeler nedeniyle eşyaya el konulabilir ve vergi ziyaı oluşmuşsa, eşya gümrüğe terk edilmiş gibi işlem görebilir.

El koyma kararı hem idari hem de adli nitelikte olabilir. Eğer kaçakçılık suçu şüphesi varsa, olay adli mercilere intikal eder ve eşya hakkında adli el koyma kararı alınır.

---

3. El Konulan Malın İadesi Mümkün mü?

Evet, el konulan malların hukuki şartların oluşması durumunda iadesi mümkündür. Ancak bu durum, el koyma işleminin niteliğine ve malın hukuki durumuna göre değişiklik gösterir.

Aşağıdaki şartlar gerçekleşmişse iade mümkündür:

• Kaçakçılık kastı yoksa (örneğin, belge eksikliği veya beyan hatası varsa),

• Vergi ve cezalar ödenmişse,

• Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanılmışsa,

• İtiraz üzerine işlem iptal edilmişse,

• Suçun işlendiği sabit değilse veya beraat kararı verilmişse

---

4. El Koyma Türleri ve Hukuki Süreç

a) İdari El Koyma

Gümrük idaresi, eşyanın mevzuata aykırı olduğuna kanaat getirirse, önce eşya üzerinde idari tasarruf başlatır. Bu durumda mal, antrepoya alınır veya alıkonulur.

İtiraz süresi: Tebligatın yapıldığı tarihten itibaren 15 gündür.
İtiraz mercii: Üst gümrük idaresi veya Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü
Alternatif yol: İdare Mahkemesi’ne iptal davası açılabilir.

b) Adli El Koyma

Savcılık veya mahkeme kararıyla, genellikle 5607 sayılı Kanun kapsamında yapılan işlemdir. Bu durumda Ceza Mahkemesi süreci yürütür ve malın iadesi ceza yargılamasının sonucuna göre belirlenir.

İtiraz süresi: 7 gün içinde Sulh Ceza Hâkimliği’ne başvuru yapılabilir.

---

5. El Konulan Malın İadesi İçin İzlenmesi Gereken Yollar

1. İdari Başvuru

• Gümrük idaresine, malın hukuka uygun olduğu ve beyan hatası nedeniyle el konulduğu yönünde başvuru yapılabilir.

• Gümrük mevzuatına uygun belgeler, fatura, menşe belgesi, taşıma evrakı eklenmelidir.

2. Etkin Pişmanlık ve Ödeme

5607 sayılı Kanun’un 5. maddesi uyarınca;

• Gümrük vergisi ve idari para cezası ödenirse,

• Kamu zararı giderilirse,

• El konulan eşya, mahkeme kararı beklenmeden iade edilebilir.

3. İdare Mahkemesi’ne Dava Açmak

İdari el koyma işlemi için, tebligat tarihinden itibaren 60 gün içinde İdare Mahkemesi’ne iptal davası açılabilir. Mahkeme, eşyanın hukuka aykırı olarak el konulduğuna karar verirse iade kararı verir.

4. Ceza Mahkemesinde Talepte Bulunmak

Adli el koyma söz konusuysa, ceza davası sırasında veya sonunda:

• Beraat kararı alınırsa, eşya iade edilir.

• Mahkeme müsadere kararı vermezse, eşya sahibine iade edilir.

---

6. Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• İade talebi yapılırken beyanname, fatura, menşe şehadetnamesi, taşıma belgeleri ve ödeme makbuzları eksiksiz şekilde sunulmalıdır.

• El konulan malın özelliği, niteliği, bozulabilirliği göz önünde bulundurularak geçici iade talep edilebilir.

• Müsadere kararı kesinleşmeden malların imha edilmesi hukuka aykırıdır.

---

7. Sonuç ve Değerlendirme

Gümrükte mallara el konulması, hem ticari hem hukuki bakımdan ciddi sonuçlar doğurur. Ancak her el koyma işlemi hukuka uygun değildir. Gümrük idaresi veya savcılık kararıyla el konulan malların iadesi, gerekli şartlar sağlandığında mümkündür. Bu nedenle sürece hızla müdahil olmak, süresi içinde itiraz ve dava haklarını kullanmak, uzman bir avukattan yardım almak büyük önem taşır.

İdari işlemlere karşı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nezdinde itiraz, adli işlemlere karşı ise Sulh Ceza Hâkimlikleri ve Ceza Mahkemeleri nezdinde başvuru mümkündür. Ödeme, etkin pişmanlık ve eksik belge sunumuyla malın iadesi sağlanabilir. Aksi takdirde, müsadere (devlet lehine geçme) kararı ile malın temelli kaybı gündeme gelir.