Gözlem Altına Alma Nedir?

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 74. maddesi, gözlem altına almanın tanımını yapar. Bu düzenlemeye göre, fiili işlediği konusunda kuvvetli şüpheler bulunan şüpheli veya sanığın akıl sağlığını değerlendirmek amacıyla resmi bir sağlık kurumunda hürriyeti kısıtlanarak gözlem altında tutulmasıdır. Gözlem altına alma, şüphelinin akıl hastası olup olmadığını, hastalığının ne zamandan beri mevcut olduğunu ve bu hastalığın kişinin davranışları üzerindeki etkilerini belirlemek için uygulanır.

Gözlem altına alma, hukuki bir koruma tedbiri olarak kabul edilir.

Gözlem Altına Alma Kararının Amacı

Tüm koruma tedbirlerinde olduğu gibi, gözlem altına alma tedbiri de belirli bir amaca hizmet eder. Bu kararın alınmasının hedefleri şunlardır:

– Şüpheli veya sanığın akıl hastası olup olmadığını belirlemek,
– Akıl hastalığının ne zaman başladığını tespit etmek,
– Akıl hastalığının kişinin davranışları üzerindeki etkilerini değerlendirmek.

Sanığın suç tarihi itibarıyla Türk Ceza Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca “akıl hastalığı nedeniyle işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayıp algılayamadığı veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin önemli ölçüde azalıp azalmadığı” gibi hususların belirlenmesi için CMK’nın 74. maddesi çerçevesinde gözlem altında tutulması ve usulüne uygun bir sağlık kurulu raporu alınması gerekmektedir. Gözlem altına alınmadan düzenlenen Adli Tıp Raporuna dayanarak hüküm kurulması, bir bozma nedeni olabilir (Y18CD-K.2019/10009).

Gözlem Altına Almanın Şartları

Gözlem altına alma kararı, kişinin özgürlüğünü kısıtladığı için belirli şartlara bağlıdır. Bu şartlar şunlardır:

1. Kuvvetli Şüphe: Gözlem altına alma kararı verilebilmesi için şüpheli veya sanığın suçu işlediğine dair kuvvetli şüphe bulunmalıdır. Kuvvetli şüphe olmadan gözlem altına alma kararı verilemez.

2. Uzman Hekim Görüşü: Gözlem altına alma kararı verilmeden önce, uzman bir hekimin şüpheli veya sanığı bizzat muayene ederek gözlem altına alınmasını önermesi gerekir. Uzman hekim, evrak üzerinden değil, doğrudan muayene yoluyla değerlendirme yapmalıdır. Uzman hekimin uygun görüşü olmadan gözlem altına alma kararı verilemez (Y4CD-K.2018/11051).

3. Yetkili Makamlar: Gözlem altına alma kararı, soruşturma aşamasında sulh ceza hâkimi, kovuşturma aşamasında ise ilgili mahkeme tarafından verilir.

4. Müdafiinin Bulunması: Gözlem altına alma kararı verilmeden önce, şüpheli veya sanığın mutlaka bir müdafii olmalıdır. Müdafiinin bulunmaması durumunda, baro tarafından bir müdafi görevlendirilir (CMK m.74/2). Ayrıca, Cumhuriyet savcısı ve şüpheli veya sanığın müdafii dinlenmelidir.

5. Süre: Gözlem altına alma süresi üç haftayı geçemez. Bu sürenin yetersiz olduğu durumlarda, resmi sağlık kurumunun talebi üzerine her seferinde üç haftayı geçmemek üzere ek süreler verilebilir, ancak toplam süre üç ayı aşamaz (CMK m.74/3).

Gözlem Altına Alma Kararına İtiraz

Gözlem altına alma kararına itiraz edilebilir ve itiraz, kararın uygulanmasını durdurur (CMK m.74/4). İtiraz süresi, ilgililerin kararı öğrendiği veya tebliğ edildiği tarihten itibaren iki haftadır (CMK m.268/1).

Karara itiraz eden hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltir; aksi halde, itirazı en geç üç gün içinde yetkili mercie gönderir (CMK m.268/2). İtiraz üzerine genellikle duruşma yapılmaksızın karar verilir, ancak gerekli görüldüğünde Cumhuriyet savcısı ve müdafi veya vekil dinlenebilir. Karar mümkün olan en kısa sürede verilmelidir (CMK m.271).