Görsel Sanatçılar için Telif Hakları Tescili Zorunlu mu, Avantajları Nelerdir?
1. Giriş
Resim, heykel, grafik tasarım, illüstrasyon, fotoğraf, dijital sanat ve benzeri görsel sanat eserleri, sanatçının kişisel yaratıcılığının somut bir ürünüdür. Bu eserler, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında telif hakkıyla korunur. Ancak birçok görsel sanatçı, telif hakkı korumasının otomatik mi yoksa tescile bağlı mı olduğunu, tescilin zorunluluk durumunu ve sağladığı avantajları tam olarak bilmemektedir.
Bu makalede, görsel sanat eserlerinde telif hakkı tescilinin zorunlu olup olmadığı, hukuki çerçeve, tescilin sağladığı avantajlar ve örnek bir olay üzerinden sürecin nasıl işlediği detaylı şekilde ele alınacaktır.
2. Telif Hakkı Koruması ve Tescilin Hukuki Durumu
2.1. Telif Hakkı Otomatik Koruma
FSEK’e göre bir eserin telif hakkı koruması altına girmesi için tescil zorunluluğu yoktur. Eserin;
-
Sahibinin hususiyetini taşıması,
-
Somut bir şekilde ortaya konulmuş olması
koruma için yeterlidir.
Bu, “otomatik koruma” olarak bilinir. Eserin yaratıldığı andan itibaren, sahibinin izni olmadan çoğaltılması, yayılması veya değiştirilmesi hukuka aykırıdır.
2.2. Tescil Zorunluluğu Var mı?
Türkiye’de telif hakkı koruması için Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne tescil başvurusu yapmak zorunlu değildir. Ancak tescil, ispat kolaylığı sağladığı için önemlidir.
3. Tescilin Sağladığı Avantajlar
3.1. İspat Kolaylığı
Bir telif hakkı ihlali durumunda, eserin ne zaman ve kim tarafından yaratıldığını kanıtlamak önemlidir. Tescil belgesi, resmi olarak eserin yaratıcısını ve ilk oluşturulma tarihini gösterir.
3.2. Uluslararası Geçerlilik
Türkiye, Bern Sözleşmesi’ne taraf olduğu için tescilli eserler, diğer üye ülkelerde de belirli ölçüde korunur.
3.3. Ticari Değer Artışı
Tescil edilmiş bir eser, lisans anlaşmaları, satış sözleşmeleri ve telif gelirleri açısından güven sağlar. Alıcılar ve yatırımcılar, hukuki durumun net olduğu eserleri tercih eder.
3.4. Hak Devri ve Lisanslama Kolaylığı
Tescil, hak devri veya lisanslama sözleşmelerinde hukuki güvence oluşturur.
3.5. Dijital Hak Yönetimi ile Uyum
Tescil, eserin dijital ortamda korunması ve izinsiz kullanımların takibi için de avantaj sağlar.
4. Tescil Süreci Nasıl İşler?
-
Başvuru Hazırlığı: Eserin görselleri, açıklaması ve sahibinin kimlik bilgileri hazırlanır.
-
Başvuru: Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne yapılır (online veya fiziki).
-
Değerlendirme: Eserin FSEK kapsamında korunup korunmadığı incelenir.
-
Belgelendirme: Uygun görülen esere tescil belgesi verilir.
5. Örnek Olay
Görsel sanatçı E, uzun süredir üzerinde çalıştığı dijital illüstrasyon serisini uluslararası bir sanat platformunda paylaşır. Bir süre sonra, aynı illüstrasyonların bir reklam ajansının kampanya görselleri olarak kullanıldığını fark eder.
Sanatçı E, eserin telif tescilini önceden yaptırdığı için dava sürecinde;
-
Eserin kendisine ait olduğunu,
-
Eserin ilk kez hangi tarihte yaratıldığını
resmi belgeyle ispatlar.
Bu sayede mahkeme, hızlı bir şekilde tecavüzün men’i ve maddi-manevi tazminat taleplerini değerlendirir. Tescil, sürecin hızlanmasına ve sonuç lehine şekillenmesine katkı sağlar.
6. Tescilsiz Koruma Mümkün mü?
Evet, mümkündür. FSEK, tescilsiz eserleri de korur. Ancak tescilsiz durumda, ihlal halinde ispat yükü daha ağır olabilir. Örneğin;
-
Sosyal medyadaki paylaşım tarihi,
-
E-postalar,
-
Çizim sürecine dair belgeler
delil olarak kullanılabilir. Fakat bunlar her zaman tescil belgesi kadar güçlü kanıt olmayabilir.
7. Tescilin Avantajlarını Maksimum Kullanma Yöntemleri
-
Eseri yayınlamadan önce tescil ettirmek
-
Dijital filigran ve meta veri eklemek
-
Eseri blockchain ile kayıt altına almak
-
Meslek birlikleri ile iş birliği yapmak
-
Uluslararası tescil sistemlerinden (WIPO vb.) yararlanmak
8. Uluslararası Perspektif
ABD gibi bazı ülkelerde tescil, dava açabilmek için zorunludur. Türkiye’de zorunlu olmasa da, yurtdışında hak aramak isteyen sanatçılar için uluslararası tescil başvuruları büyük avantaj sağlar.
9. Sonuç
Görsel sanatçılar için telif hakkı tescili, Türkiye’de zorunlu olmasa da hukuki güvence, ticari değer, ispat kolaylığı ve uluslararası koruma açısından büyük fayda sağlar. Eserin korunması, yalnızca ihlal durumunda değil, aynı zamanda sanatçının kariyerinde stratejik bir güç unsurudur. Tescil, hukuken bir “ekstra kalkan” görevi görür; sanatçının emeğinin, itibarının ve gelirinin korunmasına katkıda bulunur.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
