Geri Gönderme Merkezlerinde Tutulma Süreci ve İnsan Hakları İhlalleri

I. Giriş

Türkiye, özellikle son yıllarda artan göç hareketleri nedeniyle sınır dışı işlemleri kapsamında Geri Gönderme Merkezlerini (GGM) yaygın olarak kullanmaktadır. Bu merkezler, sınır dışı edilmesi planlanan yabancıların geçici süreyle tutulduğu yerlerdir. Ancak GGM’lerdeki tutukluluk koşulları ve süreçleri, ulusal hukuk ve uluslararası insan hakları standartları açısından pek çok tartışmayı beraberinde getirmektedir.

Bu makalede, GGM’lerde tutulan kişilerin hukuki statüsü, yasal hakları, Türkiye’deki mevzuat, insan hakları ihlalleri ve yaşanan uygulama sorunları ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

II. Geri Gönderme Merkezlerinin Hukuki Statüsü ve Düzenlenmesi

A. Yasal Dayanaklar

GGM’lerin hukuki statüsü, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ve ilgili yönetmeliklerde düzenlenmiştir. YUKK’un 57. maddesi, yabancıların sınır dışı edilmeden önce GGM’de tutulabileceğini hükme bağlar.

Tutulma süresi en fazla 6 ay olup, gerektiğinde 6 ay daha uzatılabilir. Bu süreler boyunca yabancının sağlık, çalışma ve aile durumları gözetilir.

B. Uluslararası Hukuk Kriterleri

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) rehberleri, GGM’lerde tutulmanın temel insan haklarına uygun olması gerektiğini vurgular. Tutukluluk, son çare olarak ve mümkün olan en kısa sürede uygulanmalıdır.

III. Tutulma Koşulları ve Hak İhlalleri

A. Fiziki Koşullar ve Sağlık Hizmetleri

Birçok rapor ve incelemede GGM’lerdeki fiziki koşulların yetersiz olduğu, aşırı kalabalık, hijyen sorunları ve sağlık hizmetlerine erişimde aksaklıklar yaşandığı belirtilmektedir. Bu durum, özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik hastalar için ciddi risk oluşturur.

B. Hukuki Haklara Erişim

Tutulan kişilerin avukatla görüşme hakkı ve dosyaya erişimi çoğu zaman sınırlıdır. Dil bariyeri ve bilgi eksikliği, hukuki savunmanın önündeki en büyük engeller arasındadır.

C. Psikolojik ve Sosyal Etkiler

Uzun süreli tutukluluk, özellikle çocuklar ve travma yaşamış bireylerde psikolojik sorunlara yol açmaktadır. Ailelerden ayrı kalma, belirsizlik ve stres faktörleri yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.

IV. Uygulama Sorunları ve Denetim Eksiklikleri

A. Sürelerin Aşılması

Bazı GGM’lerde, yasal tutukluluk süreleri aşılmakta ve bu durum hem hukuki hem de insan hakları açısından ciddi sorunlara yol açmaktadır.

B. Denetim Mekanizmalarının Zayıflığı

Bağımsız sivil toplum kuruluşları ve uluslararası kurumların denetim imkanları sınırlıdır. Bu da olası hak ihlallerinin tespit ve giderilmesini zorlaştırmaktadır.

V. Sonuç

Geri Gönderme Merkezleri, Türkiye’nin göç yönetiminde önemli bir araç olmakla birlikte, burada tutulan kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması zorunludur. Mevcut uygulamalardaki eksikliklerin giderilmesi, hukuki ve insani standartların yükseltilmesi için kapsamlı reformlar gerekmektedir. Bu merkezlerdeki zor koşullar dolayısıyla bir avukattan destek almak süreci kısaltmak açısından hayati öneme sahiptir. 

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ