Geminin Ayırıcı Unsurları: Adı, Tanınma İşareti, Bağlama Limanı, Tonaj ve Milliyet

Deniz ticareti hukukunda bir gemiyi tanımlamak, sadece teknik özelliklerini bilmekle sınırlı değildir.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası denizcilik mevzuatı, bir geminin ayırıcı unsurlarını belirleyerek onun sicil kaydının, sefer güvenliğinin ve hukuki işlemlerinin düzenli yürütülmesini sağlar.

1. Geminin Ayırıcı Unsurları Nedir?

TTK m. 941 ve devamındaki hükümler, gemiyi tanımlayan ve diğer gemilerden ayıran unsurları açıkça belirler.
Bu unsurlar, gemi siciline kayıt sırasında zorunlu olarak beyan edilir ve geminin hukuki kimliği niteliğini taşır.

Başlıca ayırıcı unsurlar şunlardır:

1. Gemi Adı

2. Tanınma İşareti

3. Bağlama Limanı

4. Tonaj (Ölçüm Değerleri)

5. Milliyet (Bayrak Devleti)

2. Geminin Adı

a) Hukuki Önemi

• Gemi adı, gemiyi diğerlerinden ayıran temel kimlik unsurudur.

• Sicil kayıtlarında yer alır ve aynı sicilde aynı isimde iki gemi bulunamaz.

b) Belirlenmesi

• Ad, gemi sahibi tarafından seçilir ancak ilgili sicil müdürlüğünün onayına tabidir.

• Uluslararası taşımacılık yapan gemilerde isim seçiminde IMO (International Maritime Organization) kuralları da dikkate alınır.

c) Değiştirilmesi

• Gemi adı değiştiğinde, sicil kaydı ve geminin üzerindeki yazılı işaretler güncellenir.

• Ad değişikliği, navlun sözleşmeleri ve sigorta kayıtlarına bildirilmelidir.

3. Tanınma İşareti (Call Sign)

a) Tanım

Tanınma işareti, geminin radyo ve uydu iletişiminde kullanılan uluslararası kodudur.
Her gemiye Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından tahsis edilir.

b) Kullanım Amacı

• Radyo iletişimi ve uydu haberleşmesinde geminin tanınması

• Uluslararası arama-kurtarma operasyonlarında kimlik doğrulaması

• AIS (Automatic Identification System) kayıtlarında görüntülenme

c) Özellikleri

• Harf ve rakamlardan oluşur (ör. TCBX, YMSQ vb.)

• Geminin milliyetini de yansıtır; Türk gemilerinde “TC” ile başlar.

4. Bağlama Limanı

a) Tanım

Bağlama limanı, geminin sicil kaydının yapıldığı ve hukuki olarak bağlı olduğu limandır.
Geminin kıç tarafında, adının altına yazılır.

b) Önemi

• Geminin milliyetinin belirlenmesinde etkili unsurlardan biridir.

• İdari işlemler, bağlama limanı üzerinden yürütülür (sicil işlemleri, ipotek kayıtları vb.).

c) Değişiklik

• Bağlama limanı değiştiğinde, sicil ve gemi üzerindeki yazılar güncellenir.

• Değişiklik, geminin milliyetini etkilemez; yalnızca idari kayıt yerini değiştirir.

5. Geminin Tonajı

a) Tanım

Tonaj, geminin hacim veya taşıma kapasitesi ölçüsüdür. İki temel ölçü vardır:

1. Gross Tonnage (GT) – Geminin tüm kapalı hacimlerinin toplamı

2. Net Tonnage (NT) – Yük taşımaya ayrılmış alanların hacmi

b) Hukuki Önemi

• Liman harçları, kanal geçiş ücretleri, vergi ve bazı denizcilik kuralları tonaja göre belirlenir.

• Tonaj ölçümü uluslararası tonaj sertifikası ile belgelenir (1969 Tonnage Measurement Convention).

c) Tonaj Belirleme Süreci

• Yetkili ölçüm kuruluşu veya klas kuruluşu tarafından yapılır.

• Ölçüm sonucunda Tonaj Belgesi düzenlenir ve gemi siciline işlenir.

6. Geminin Milliyeti (Bayrak Devleti)

a) Hukuki Tanım

Geminin milliyeti, hangi devletin bayrağını taşıdığına bağlıdır.
TTK m. 940’a göre, geminin milliyeti bayrak çekme hakkıyla belirlenir.

b) Nasıl Belirlenir?

• Gemi, bağlı bulunduğu devletin gemi siciline kayıtlıysa o devletin milliyetini taşır.

• Bayrak çekme hakkı, gemi sahibi veya işletenin uyruk durumuna göre belirlenir.

c) Önemi

• Bayrak devleti, geminin denetiminden ve uluslararası sulardaki davranışlarından sorumludur.

• Uluslararası hukuka göre gemi, yalnızca bir devletin bayrağını taşıyabilir.

d) Değiştirilmesi

• Bayrak değiştirmek, genellikle gemi satışında veya ticari avantaj sağlama amacıyla yapılır (Convenience Flag).

• Değişiklik, gemi sicilinde terkin ve yeni kayıt ile gerçekleşir.