Gemi Adamalarıyla İlgili Uyuşmazlıklar: İş Hukuku ve Deniz Hukuku Açısından Hukuki Değerlendirme

1. Giriş

Gemi adamları, deniz ticaretinin vazgeçilmez emek unsurlarını oluşturan; kaptan, zabit, gemici, yağcı, kamarot ve benzeri personelden oluşur. Bu kişiler; ağır çalışma koşulları, uzun süreli deniz seferleri ve uluslararası rejimlere tabi çalışma ortamlarında istihdam edilmektedir. Ancak uygulamada ücret ödemeleri, iş güvenliği, tazminat alacakları ve kaptan veya mürettebatın ihmali nedeniyle doğan taşıma zararları gibi çok sayıda hukuki uyuşmazlık ortaya çıkmaktadır.

Bu makalede, hem Türk İş Hukuku hem de Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve deniz iş hukuku rejimi kapsamında gemi adamlarına ilişkin uyuşmazlıklar incelenecek, işverenin hukuki sorumluluğu değerlendirilecektir.

2. Gemi Adamı Kavramı ve Hukuki Statüsü Nedir?

2.1. Tanım

Gemi adamı, 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na göre, bir gemide görev yapan ve gemiyle doğrudan ilgili işlerde çalışan kaptan dâhil tüm personeldir.

2.2. Uygulanacak Hukuk Nedir?

Türk Bayraklı gemilerde çalışanlar için:
Esas olarak 854 sayılı Deniz İş Kanunu uygulanır. Bu Kanun’da düzenlenmeyen hallerde 4857 sayılı İş Kanunu hükümleri kıyasen uygulanır.
Yabancı bayraklı gemilerde çalışan Türk personel için:
Tarafların açık iradesi varsa Türk Hukuku uygulanabilir; yoksa genelde gemi bayrağı devletinin hukuku geçerli olur (5718 sayılı MÖHUK).

3. İşçilik Alacaklarına Dayalı Uyuşmazlıklar

3.1. Gemi Adamlarının Ücret Alacakları

Gemi adamlarının ücretlerinin ödenmemesi hâlinde:

Deniz İş Kanunu m.33 gereği, gemi adamı ücretini 20 gün içinde alamazsa iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
Kaptan dâhil tüm personelin ücreti, geminin ipotekli yükü veya kendisi üzerinden öncelikli alacak statüsündedir (TTK m.1320).

3.2. İhbar ve Kıdem Tazminatı

Kıdem tazminatı: Aynı işverenin gemilerinde kesintisiz en az 1 yıl çalışan gemi adamı, haklı nedenle fesih durumunda kıdem tazminatına hak kazanır.
İhbar tazminatı: Deniz İş Kanunu kapsamında da bildirim süresine uymadan fesih yapan taraf karşı tarafa ihbar tazminatı öder.

🔹 Yargıtay 9. HD., 2022/3542 E., 2023/781 K.
“Deniz İş Kanunu’na tabi çalışan gemi personelinin kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanabilmesi için sözleşmenin haklı nedenle sona erdirilmiş olması gerekir.”

3.3. Fazla Mesai ve İzin Alacakları

Gemilerde çoğu zaman fazla mesai fiilen yapılır ancak kayda geçmez. Yargı içtihatları, gemi adamının fazla mesaiyi ispatlaması hâlinde ücret alacağını kabul etmektedir.
Yıllık izin hakkı da iş kanununa paralel şekilde tanınmakta; gemi adamının yıllık iznini karada geçirmesi şart koşulmaktadır.

4. İş Sağlığı ve Güvenliği İhlalleri

Gemi işverenleri; gemide çalışan personelin iş sağlığı ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu kapsamda:

Kişisel koruyucu ekipmanların temini,
Kaza risklerinin önlenmesi,
Denizcilik eğitimlerinin verilmesi gerekmektedir.

Denizde meydana gelen iş kazalarında:

SGK bildirimi yapılmalı,
İş kazası tazminatı, maddi ve manevi tazminat davaları açılabilir,
Gemi işvereni, kusursuz sorumluluk ilkesine göre sorumlu tutulabilir.

5. Kaptan veya Mürettebatın Hatalı Fiilinden Kaynaklanan Taşıma Zararlarında İşverenin Sorumluluğu

5.1. TTK Kapsamında Taşıyanın Sorumluluğu Nedir?

Kaptan veya mürettebatın:

Yükün zayi olması,
Gecikmeli teslimi,
Kötü muhafazası,
Hatalı yükleme veya boşaltma işlemleri

gibi eylemleri taşıyanın sorumluluğunu doğurur.

🔹 TTK m.1185
“Taşıyan, gemi adamlarının yükleme, boşaltma, istifleme ve muhafaza sırasında kusur ve ihmallerinden sorumludur.”

5.2. İşverenin Hukuki Konumu

Mürettebatın kusurlu eylemi, işverenin sorumluluğunu bertaraf etmez.
İşveren; müteselsilen sorumlu olur, sonra dönüp personeline rücu edebilir.
Kaptanın görev alanı, ticari işlemler (konişmento düzenleme, yük sigortası) ile sınırlı değildir; mülkiyeti koruma yükümlülüğü de içerir.

5.3. İstisnai Durumlar

Geminin idaresinde kaptan hatası: Navigasyon hataları nedeniyle meydana gelen zararlarda taşıyan (işveren) bazı hallerde sorumluluktan kurtulabilir (örneğin doğal afet, savaş hali gibi Lahey Kuralları’nda düzenlenen durumlar).

6. Gemi Adamları ile Alakalı Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları Nelerdir?

Görevli mahkeme: Asliye Ticaret Mahkemeleri (Deniz İş Kanunu’ndan doğan alacak davalarında),
Tahkim: Taraflar arasında denizcilik tahkimi şartı varsa (özellikle gemi acenteleri ve işletmeciler için),
İcra takibi: Ücret ve tazminat alacakları için doğrudan ilamsız icra takibi yapılabilir,
SGK ve Çalışma Bakanlığı başvuruları: İş kazası bildirimi ve inceleme süreçleri için.

7. Sonuç ve Değerlendirme

Gemi adamlarının çalışma ilişkileri, klasik işçi-işveren ilişkilerinden farklı özellikler taşır. Bu nedenle;

Ücret ve tazminat alacaklarının belgeli olması,
Gemideki görev ve yetkilerin yazılı sözleşmeyle netleştirilmesi,
Kaptan ve mürettebatın yükümlülüklerinin eğitimle pekiştirilmesi,
Taşıma sırasında doğabilecek zararlarda sorumluluk zincirinin önceden belirlenmesi büyük önem taşır.

İşverenler açısından; hem iş hukuku yükümlülüklerine, hem de deniz taşıma sorumluluğuna uygun hareket edilmesi, maddi ve cezai sorumluluktan kurtulmanın anahtarıdır. Taraflar arasındaki ilişkilerin usulüne uygun yürütülmesi adına, deniz iş hukuku konusunda uzman bir hukukçudan destek alınması önem arz etmektedir.

Single Blog Title