Geçit Hakkının Komşuluk Hukukundan Ayrılan Yönleri: Türk Hukukunda Kavramsal, Normatif ve Uygulama Boyutları

---

1. Giriş

Türk hukukunda taşınmaz mülkiyetinin sınırlandırılmasına ilişkin iki temel kavram vardır: komşuluk hukuku kuralları ve irtifak hakları. Komşuluk hukuku, taşınmaz maliklerinin birbirlerine katlanma yükümlülüklerini düzenlerken; irtifak hakları ise bir taşınmaz lehine diğer taşınmaz üzerinde kurulan sınırlı ayni hakları ifade eder.

Bu bağlamda geçit hakkı, çoğu kez komşuluk hukuku kurallarıyla karıştırılmakta; hatta uygulamada aynı çerçevede değerlendirilmektedir. Oysa geçit hakkı, TMK m. 747 vd. hükümlerinde düzenlenen sınırlı ayni hak niteliğinde bir kurumdur. Komşuluk hukukundan ayrılan çok yönlü özellikleri mevcuttur.

Bu makalede, geçit hakkının komşuluk hukukundan farklı yönleri, normatif çerçevede ve Yargıtay içtihatları ışığında incelenecektir.

---

2. Komşuluk Hukuku Kavramı

2.1. Hukuki Dayanak

Komşuluk hukuku, TMK m. 737–750 arasında düzenlenmiştir. Bu kurallar, mülkiyet hakkının sınırlarını belirleyen, kamusal yarar ile bireysel mülkiyet hakkı arasındaki dengeyi gözeten normlardır.

2.2. Temel Özellikleri

• Sübjektif bir hak tanımaz.

• Komşulara karşılıklı yükümlülükler yükler.

• Genellikle katlanma borcu olarak işler.

• Tarafların anlaşmasına gerek olmaksızın doğar.

• Kamu düzeni niteliğindedir; iradeyle ortadan kaldırılamaz.

2.3. Uygulama Alanları

• Gürültü, koku, duman, sarsıntı gibi taşkınlıklar (TMK m. 737)

• Bitkilerin taşma ve yayılması (TMK m. 740)

• Kazı ve inşaatlarda gerekli önlemlerin alınması (TMK m. 741)

---

3. Geçit Hakkı Kavramı

3.1. Hukuki Dayanak

TMK m. 747 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu hükümler, yola çıkışı olmayan veya mevcut yolu ihtiyacı karşılamayan taşınmaz malikinin, komşularından uygun bir karşılıkla geçit talep edebilmesine imkan tanır.

3.2. Temel Özellikleri

• Sınırlı ayni hak niteliğindedir.

• Tapu siciline tescil ile doğar.

• Tarafların iradesiyle veya mahkeme kararıyla kurulabilir.

• Mutlak hak olup herkese karşı ileri sürülebilir.

• Taşınmazın bütün sonraki maliklerini bağlar.

---

4. Geçit Hakkının Komşuluk Hukukundan Ayrıldığı Temel Noktalar

4.1. Hukuki Niteliği

• Komşuluk hukuku: Katlanma borcu → kişisel yükümlülük.

• Geçit hakkı: İrtifak hakkı → ayni hak, mutlak etki doğurur.

4.2. Kuruluş Şekli

• Komşuluk hukuku kuralları, doğrudan kanundan kaynaklanır.

• Geçit hakkı, ya tarafların sözleşmesiyle ya da mahkeme kararıyla kurulur.

4.3. Tapuya Tescil

• Komşuluk hukukunda tescil gerekmez.

• Geçit hakkı, tapuya tescil edilmedikçe kurulmaz.

4.4. Bedel Unsuru

• Komşuluk hukukunda “katlanma” karşılıksızdır.

• Geçit hakkı kurulurken uygun bir bedel ödenir (TMK m. 748).

4.5. Hak ve Borçların Niteliği

• Komşuluk hukukunda yalnızca kısıtlayıcı hükümler söz konusudur.

• Geçit hakkı, lehine taşınmaz malikine aktif kullanım yetkisi verir.

4.6. Sona Erme

• Komşuluk hukuku kuralları, süregelen birer yükümlülüktür.

• Geçit hakkı, ihtiyacın ortadan kalkması veya taşınmazların birleşmesi ile sona erer.

---

6. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

1. Yanlış Nitelendirme: Mahkemelerde geçit hakkı taleplerinin, komşuluk hukukuna dayalı şikayetlerle karıştırılması.

2. Bedel Tartışmaları: Komşuluk hukukunda bedel söz konusu değilken, geçit hakkı için ödenecek karşılık bazen hakkaniyete aykırı belirlenebilmektedir.

3. Tescil Sorunları: Geçit hakkı tescil edilmediğinde üçüncü kişilere karşı ileri sürülememesi.

---

7. Karşılaştırmalı Hukukta Durum

• Alman Hukuku (BGB § 917): Geçit hakkı, zorunlu yol ihtiyacı halinde tanınır; ayni hak niteliği baskındır.

• İsviçre Hukuku (ZGB Art. 694): Türk Medeni Kanunu’na ilham kaynağıdır; bedel ödenmesi esası benimsenmiştir.

---

8. Geçit Hakkının Komşuluk Hukukuna Göre Daha Güçlü Yönleri

• Mutlak hak etkisi

• Tescille kalıcılık

• Bedel karşılığı kurulması

• Taşınmazın ekonomik değerini artırması

---

9. Geçit Hakkının Komşuluk Hukukuna Göre Zayıf Yönleri

• Kuruluş sürecinin daha uzun olması

• Tapu ve mahkeme masrafları

• İrade uyuşmazlığı halinde ihtilaf çıkması

---

10. Sonuç ve Değerlendirme

Geçit hakkı ile komşuluk hukuku, Türk Medeni Kanunu’nda mülkiyet hakkını sınırlayan iki farklı kurumdur. Her ikisi de komşular arasında dengeyi sağlamayı amaçlasa da; geçit hakkı ayni hak niteliğiyle komşuluk hukukundan ayrılır. Komşuluk hukukunda katlanma borcu esastır, geçit hakkında ise ayni hakka dayalı mutlak kullanım söz konusudur.

Bu ayrımlar, uygulamada doğru nitelendirme yapılması açısından önemlidir. Özellikle Yargıtay kararlarında da görüldüğü üzere, geçit hakkının sınırlı ayni hak olarak değerlendirilmesi, komşuluk hukukunun kişisel yükümlülüklerinden ayrışmasını sağlar.