Geçit Hakkında Uygun Güzergâh Nasıl Belirlenir? Türk Hukukunda Yasal Çerçeve ve Uygulamadaki Ölçütler

---

1. Giriş

Geçit hakkı, Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen ve taşınmaz mülkiyetinin kullanımını kolaylaştıran en önemli sınırlı ayni haklardan biridir. Kanun koyucu, TMK m. 747’de, yola çıkışı olmayan veya mevcut yolu ihtiyacını karşılamayan taşınmaz malikine, komşularından uygun bir bedel karşılığında geçit hakkı talep etme imkânı tanımıştır.

Bu hak, mülkiyet hakkının sınırlandırılması yanında, aynı zamanda komşuluk hukuku ilkeleriyle de bağlantılıdır. Ancak uygulamada en kritik sorunlardan biri, geçit hakkının “uygun güzergâhının” nasıl belirleneceğidir. Çünkü geçidin hangi taşınmaz üzerinden ve hangi noktadan geçirilmesi gerektiği, hem taşınmaz maliklerini hem de komşular arasındaki ilişkileri doğrudan etkiler.

Bu makalede, geçit hakkının uygun güzergâhının belirlenmesine ilişkin hukuki esaslar, doktrindeki görüşler, Yargıtay kararları ve uygulamadaki örnekler ışığında kapsamlı şekilde incelenecektir.

---

2. Geçit Hakkının Hukuki Niteliği

• Sınırlı ayni hak: Tapuya tescil ile doğar, taşınmazın tüm maliklerini bağlar.

• Amaç: Taşınmazın kamu yoluna bağlantısını sağlamak.

• Kaynak: TMK m. 747 vd. hükümler.

• Kapsam: En az zararla ve en uygun bedelle yol ihtiyacını karşılamak.

---

3. Uygun Güzergâhın Belirlenmesinin Önemi

3.1. Mülkiyet Hakkı ile Komşuluk Hukuku Dengesi

Geçit hakkı, bir yandan taşınmaz malikinin mülkiyet hakkını sınırlar, diğer yandan komşuluk hukukuna dayalı katlanma yükümlülüklerini artırır. Bu nedenle güzergâh belirlenirken adil denge gözetilmelidir.

3.2. Ekonomik Kullanımın Sağlanması

Geçidin uygun güzergâh üzerinden belirlenmesi, taşınmazın ekonomik değerini korur, haksız değer kaybını önler.

---

4. Türk Medeni Kanunu Hükümleri

TMK m. 747/II:
“Geçit hakkının yeri ve biçimi, hakkın amacına en uygun olacak şekilde, özellikle yükümlü taşınmaz için en az zarar verecek biçimde belirlenir.”

Bu hüküm, güzergâh seçiminde temel ölçüttür.

---

5. Uygun Güzergâh Belirlenirken Dikkate Alınan Ölçütler

5.1. En Az Zarar Ölçütü

• Yükümlü taşınmazın en az zarar göreceği güzergâh tercih edilir.

• Tarımsal alanlarda ürün kaybı, yapılaşmış alanlarda bina zararları dikkate alınır.

5.2. En Kısa Mesafe Ölçütü

• Lehine geçit hakkı talep eden taşınmaz için en kısa yol esas alınır.

• Ancak “en kısa yol” her zaman en uygun yol değildir; zarar da göz önüne alınır.

5.3. Kamu Yararı ve İmar Planı

• Belediyelerin imar planları, yol projeleri dikkate alınır.

• Kamu yararına aykırı olacak güzergâhlar reddedilir.

5.4. Bedel Belirleme

• Güzergâh seçilirken taşınmazın değer kaybı hesaplanır.

• Uygun bedel, mahkemece bilirkişi raporuyla belirlenir.

5.5. Alternatif Çözümler

• Başka taşınmazlar üzerinden geçit imkânı varsa, en adil çözüm tercih edilir.

---

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

1. Bilirkişi Raporlarının Yetersizliği

   • Teknik incelemeler eksik yapılabiliyor.

2. Tarafların İhtilafı

   • Lehine ve aleyhine taşınmaz maliklerinin anlaşmazlıkları mahkemeye taşınıyor.

3. En Kısa Yol – En Az Zarar Çelişkisi

   • En kısa mesafe her zaman en az zararlı yol olmayabiliyor.

4. İmar Planı ile Çakışma

   • Açılacak imar yolları ile geçit hakkı güzergâhlarının çelişmesi sıkça görülüyor.

---

8. Karşılaştırmalı Hukuk

• Alman Hukuku (BGB § 917): “Geçit hakkı, komşunun en az zarar göreceği şekilde belirlenir.”

• İsviçre Hukuku (ZGB Art. 694): Türk hukukunun kaynağı olup aynı ölçütleri benimsemiştir.

---

9. Çözüm Önerileri

• Bilirkişi incelemelerinin hem hukukçu hem harita mühendisi katılımıyla yapılması.

• Geçit güzergâhının imar planlarıyla uyumlu belirlenmesi.

• Mahkemelerin “en kısa yol” ile “en az zarar” ölçütlerini birlikte değerlendirmesi.

---

10. Sonuç

Geçit hakkı davalarında en kritik nokta, uygun güzergâhın adil ve hakkaniyetli şekilde belirlenmesidir. Türk Medeni Kanunu, “en az zarar” ve “hakkın amacına uygunluk” ilkelerini benimsemiştir. Yargıtay içtihatları da bu doğrultuda gelişmektedir.

Güzergâhın doğru belirlenmesi, hem taşınmaz mülkiyetinin korunması hem de komşuluk ilişkilerinin sağlıklı devamı için zorunludur.