Geçit Hakkı Bedelinin Tespiti: Mahkemelerin Uygulamadaki Yaklaşımları, Usule İlişkin Esaslar ve Teorik Çerçeve

---

1. Giriş

Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetine ilişkin en sık başvurulan sınırlı ayni haklardan biridir. Bu hak, yola çıkışı olmayan ya da mevcut yolu ihtiyacını karşılamayan bir taşınmaz malikinin, komşu parsel üzerinden kamu yoluna ulaşım sağlamasına imkân verir. Ancak, bu hak kurulurken en önemli sorunlardan biri, geçit hakkı bedelinin tespitidir.

Bedelin doğru ve hakkaniyete uygun şekilde belirlenmesi, hem lehine geçit hakkı tanınan malik için bir zorunluluk, hem de aleyhine geçit kurulan malik için mülkiyet hakkının korunması açısından bir güvencedir.

Bu çalışmada, bedelin niteliği, tespit kriterleri, mahkemelerin uygulamada izlediği yöntemler ve usule ilişkin sorunlar ayrıntılı şekilde incelenecektir.

---

2. Bedelin Hukuki Niteliği

Geçit hakkı bedeli, klasik anlamda bir “yargılama gideri” değildir. Bu bedel, geçit hakkının tesis edilmesi nedeniyle aleyhine geçit kurulan taşınmaz malikinin uğrayacağı zararların telafisi için öngörülmüş bir karşılıktır.

Bir başka ifadeyle, bedel:

• Taşınmazın değerinde meydana gelen düşüşün,

• Kullanım kısıtlamalarının,

• Tarımsal ve ekonomik verimliliğin azalmasının,

• Estetik ve mimari kısıtlamaların,

karşılanması amacıyla ödenen tazminat benzeri bir paradır.

---

3. Bedelin Belirlenmesinde Esas Alınan Kriterler

3.1. Taşınmazın Değer Kaybı

Geçit hakkı nedeniyle taşınmazın piyasa değerinde düşüş meydana gelirse, bu değer kaybı doğrudan bedeli etkiler.

3.2. Geçidin Uzunluğu ve Genişliği

Kısa ve dar bir yol, düşük bedel anlamına gelirken, geniş ve uzun bir yol daha yüksek bedel doğurur.

3.3. Kullanım Şekli

• Yalnızca yaya geçişine imkan sağlayan geçitlerde bedel daha düşük olur.

• Araç trafiğine açılan geçitlerde, özellikle ağır tonajlı araçlar kullanılıyorsa, bedel artar.

3.4. Taşınmazın Nitelikleri

• Tarımsal alanlarda ürün kaybı,

• İmar planındaki fonksiyon değişiklikleri,

• Taşınmazın mimari veya ticari değerinde düşüş.

3.5. Hakkaniyet İlkesi

Bedel belirlenirken yalnızca ekonomik ölçütler değil, hakkaniyet de dikkate alınır.

---

4. Mahkemelerin Usule İlişkin Yaklaşımı

4.1. Bilirkişi İncelemesi

Mahkemeler, genellikle şu uzmanlardan oluşan bilirkişi heyetleri görevlendirir:

• Harita mühendisi (güzergâhın tespiti için),

• İnşaat mühendisi (altyapı zararlarını belirlemek için),

• Ziraat mühendisi (tarımsal alanlarda ürün kaybı için),

• Gayrimenkul değerleme uzmanı (ekonomik zarar için).

4.2. Keşif

Hakim, taşınmazın başında keşif yapar. Bu keşif sırasında bilirkişi raporları daha sağlıklı hazırlanır.

4.3. Tarafların Görüşlerinin Dinlenmesi

Usul ekonomisi ve hakkaniyet gereği, hakim hem lehine hem de aleyhine geçit tesis edilen tarafı dinler.

4.4. Bedelin Hükümde Yer Alması

Mahkeme, geçit hakkını tesis ederken aynı zamanda bedeli de belirleyerek hüküm altına almak zorundadır.

---

5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Bilirkişi raporlarının yüzeysel olması.
   Çoğu raporda taşınmazın gerçek piyasa değeri ayrıntılı incelenmemekte, yalnızca yüzeysel bir değerlendirme yapılmaktadır.

2. Bedelin çok düşük tespit edilmesi.
   Bu durumda aleyhine geçit kurulan malik mağdur olmaktadır.

3. Bedelin çok yüksek belirlenmesi.
   Bu da lehine geçit hakkı talep eden maliki ekonomik olarak zor durumda bırakmaktadır.

4. Bedelin ödenme zamanı.
   Hüküm kesinleşmeden bedel ödenmez; ancak uygulamada taraflar arasında ciddi ihtilaflara yol açabilmektedir.

5. Bedelin yargılama giderleriyle karıştırılması.
   Oysa bedel tazminat niteliğindedir, yargılama gideri değildir.

---

6. Teorik Tartışmalar

• Bedel zorunlu mu?
  Doktrinde, geçit hakkının bir ihtiyaç hakkı olması sebebiyle bedelin zorunlu olup olmadığı tartışılmıştır. Çoğunluk görüşe göre, bedel zorunludur ve hakkaniyetin sağlanması için mutlaka ödenmelidir.

• Bedel bir defaya mahsus mu, yoksa sürekli mi?
  Uygulamada bedel genellikle bir defaya mahsus belirlenir. Ancak doktrinde bazı yazarlar, şartlar değişirse yeniden bedel tespiti yapılabileceğini savunmaktadır.

• Bedelin artırılması veya azaltılması mümkün mü?
  Taşınmazın kullanımında büyük değişiklikler olursa (örneğin yolun ağır sanayi kullanımına açılması), bedelin yeniden belirlenmesi gündeme gelebilir.

---

7. Çözüm Önerileri

1. Bilirkişi raporlarının uzmanlaştırılması.
   Raporlar daha detaylı, somut verilerle hazırlanmalıdır.

2. Bedel tespitinde emsal satışların dikkate alınması.
   Piyasa koşullarına uygun değerlendirme yapılmalıdır.

3. Bedelin ödenme zamanı netleştirilmeli.
   Uyuşmazlıkları azaltmak için açık hüküm kurulmalıdır.

4. Arabuluculuk teşvik edilmeli.
   Taraflar bedel konusunda dava açmadan önce anlaşmaya yönlendirilmelidir.

---

8. Sonuç

Geçit hakkı bedelinin tespiti, yalnızca ekonomik bir mesele değil, aynı zamanda adaletin ve mülkiyet hakkının korunmasının bir unsurudur. Bedelin doğru belirlenmesi, hem geçit talep edenin yol ihtiyacını karşılamasını, hem de aleyhine geçit kurulanın mülkiyet hakkının zarar görmemesini sağlar.

Mahkemeler, uygulamada bedel tespitinde bilirkişi raporlarına büyük önem vermekte; ancak bu raporların niteliği, hakkaniyet ölçütleri ve tarafların ekonomik durumu da göz önüne alınmalıdır.