Geçici Koruma Statüsü Başvuruları: Hollanda Uygulamasında Kriterler ve Süreç

Giriş
Geçici Koruma Statüsü (Temporary Protection Status – TPS), acil kitlesel göç hareketlerini kolaylaştırmak amacıyla Avrupa Birliği’nin 2001/55/EG sayılı Geçici Koruma Direktifi uyarınca uygulamaya konmuştur. Hollanda, bu direktifi 2001 tarihli Vreemdelingenbesluit ve Uitvoeringsregeling Vreemdelingenwet 2000 aracılığıyla iç hukuka aktararak uyum sürecini tamamlamıştır. TPS, mültecilik korumasından farklı olarak belirli bir süre için hızlı ve basitleştirilmiş ikamet hakkı tanır.

Kapsam ve Uygulama Alanı
Hollanda’da TPS öncelikle Ukrayna’dan gelenler için 4 Mart 2026’ya kadar geçerli olacak şekilde uygulanmaktadır. Ukrayna vatandaşları, 27 Kasım 2021’den sonra ülkeden ayrılmış veya 23 Şubat 2022’de Ukrayna tarafından mülteci olarak tanınmış olmaları hâlinde TPS kapsamında değerlendirilmektedir. Diğer ülkelerden gelenler ise Avrupa Adalet Divanı’nın geçici koruma hakkı tanımasına kadar asıl mülteci statüsü için geleneksel iltica prosedürüne yönlendirilir.

Başvuru Kriterleri
TPS’den yararlanmak için şu kriterlerden en az birini karşılamak gereklidir:

• Ukrayna vatandaşı olmak ve belirlenen tarihler arasında ülkeyi terk etmek.

• 23 Şubat 2022 itibarıyla Ukrayna tarafından tanınan mülteci statüsüne sahip bulunmak.
  Bu kriterlerin tespiti, başvuru sahibinin pasaport veya Ukrayna kimlik belgesiyle yapılır.

Başvuru ve Kayıt Süreci
Başvuru işlemi, ikamet edilecek belediyede (gemeente) kayıt olmakla başlar. Belediye, kişinin adresini BRP (Basisregistratie Personen) veri tabanına işler; bu kayıt, TPS başvurusunun resmi başlangıcını teşkil eder. Ardından başvuru sahibi, IND ofisinden “M35H” formunu imzalayarak geçici koruma başvurusunu tamamlar. Havaalanı girişlerinde (Schiphol) da form imzalanabilir; Ter Apel merkezinde TPS başvurusu yapılamaz.

Kimlik ve Uyruk Tespiti
Belediye kaydı sırasında sunulan belgelere ek olarak, IND başvuru sahibinin kimlik ve uyruğunu kesinleştirmek için EURODAC ve diğer ulusal veri tabanlarını kullanır. Kimliği veya uyruk bilgisi net olmayan kişiler, Ter Apel’daki iltica başvuru merkezine yönlendirilerek standart iltica sürecine tabi tutulur.

IND Değerlendirmesi ve Belge Düzenlemesi
IND, başvuru sahibinin TPS kapsamına girip girmediğini değerlendirir. Suç işlemeyenler, başka bir AB ülkesinde TPS sahibi olmayanlar ve TPD’nin hükümlerine uyanlar yararlanır. Uygun bulunan kişilere pasaportlarına yapıştırılan “O-belgesi” (type O immigration status document) veya stikcer Verblijfsaantekening verilir; bu belge, oturma ve çalışma hakkını gösterir.

Haklar ve Yükümlülükler
TPS sahipleri Hollanda’da ikamet etme, çalışma, sağlık sigortası yaptırma ve eğitim hizmetlerinden yararlanma haklarına sahiptir. 18 yaş altı çocuklar için eğitim ücretsizken, yetişkinler için eğitim kurumları ücret talep edebilir; maddi durumu yetersiz olanlar DUO’dan muafiyet başvurusu yapabilir. Çalışma izni, O-belgesi ile otomatik olarak sağlanır; ayrıca sağlık sigortası zorunlu tutulur.

Süre ve Geçerlilik
Ukrayna’dan gelen TPS sahipleri en az 4 Mart 2026’ya kadar koruma altında kalır. Diğer uyruklularda ise ilgili AB kararları ve yargı kararlaması beklenir; ancak en az 4 Mart 2025’e kadar koruma garantilidir. Bu sürenin sonunda kişi, iltica başvurusuna veya diğer yasal ikamet statülerine yönlendirilebilir.

Seyahat Koşulları ve İstisnai Durumlar
TPS sahipleri kısa süreli (28 günden az) anavatana ziyaret yapabilir; bu durumda belediyeyi bilgilendirmeleri yeterlidir. Uzun süreli yurt dışı kalış, yurt içi barınma hakkını ve sosyal yardım ödemelerini riske atar. Anavatanına kesin dönüş halinde ise BRP’den kaydını sildirenlerin TPS statüsü sona erer.

İltica Prosedürüne Yönlendirme
TPS başvurusunda kimlik veya kriter eksikliği tespit edilenler, Ter Apel’deki standart iltica sürecine yönlendirilir. Burada yapılan Dublin incelemesi veya genel prosedür kapsamında STATÜ değerlendirmesi yapılır.

Uygulama Sorunları
Belediyeler arası uygulama farklılıkları, bilgi eksikliği ve kayıt yoğunluğu TPS sürecini yavaşlatabilmektedir. Tercüman ve danışman eksikliği, asıl korumaya erişimde engel oluşturur. STK’lar, kayıt süreçleri ve sosyal yardımlara erişimin iyileştirilmesini savunmaktadır.

Sonuç ve Öneriler
Hollanda’da TPS, kitlesel göç hareketlerine hızlı yanıt mekanizması sunarken, uygulamada uyum ve koordinasyon sorunları yaşanmaktadır. Süreçlerin dijitalleştirilmesi, belediyeler arasında standart prosedürlerin benimsenmesi ve tercüman-hukuki danışman desteğinin güçlendirilmesi, TPS başvurularının etkinliğini artıracaktır. Ayrıca, AB düzeyindeki uygulama denetimlerinin sıklaştırılması, üye devletler arasında uyum ve yük paylaşımını kolaylaştıracaktır.