FRANCHİSİNG SÖZLEŞMELERİ NEDİR?
1. Franchising Sözleşmesinin Tanımı
Franchising sözleşmesi, franchise veren (franchisor) ile franchise alan (franchisee) arasında yapılan, marka, işletme sistemi, know-how ve destek hizmetlerinin belirli bir süre için bedel karşılığı kullandırılmasını öngören sözleşmedir.
📌 Kısaca:
-
Franchisor: Markanın ve sistemin sahibi.
-
Franchisee: Sistemi belirlenen şartlarla kullanan girişimci.
2. Hukuki Dayanak
Türk hukukunda franchising sözleşmesi için özel bir kanun bulunmamaktadır. Ancak şu hükümlerden yararlanılır:
| Mevzuat | Madde | İlgili Konu |
|---|---|---|
| Türk Borçlar Kanunu | m.26-27 | Sözleşme serbestisi |
| Türk Ticaret Kanunu | m.12, m.18 | Ticari işletmeler, tacir sıfatı |
| Sınai Mülkiyet Kanunu | m.148 vd. | Marka hakkının devri/lisansı |
| Haksız Rekabet Hükümleri | m.54 vd. | İşletme itibarının korunması |
💡 Not: Franchising sözleşmesi, uygulamada karma sözleşme niteliği taşır (lisans + hizmet + kira unsurları içerebilir).
3. Franchising Türleri
Franchising, farklı sistemlerle uygulanabilir:
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| Ürün ve Marka Franchising’i | Yalnızca markanın ve ürünün kullanımı sağlanır (otomotiv bayileri gibi) |
| İşletme Sistemi Franchising’i | Marka + işletme modeli + know-how aktarılır (fast-food zincirleri) |
| Hizmet Franchising’i | Belirli bir hizmetin belirlenen standartlarla sunulması (dil okulları, oteller) |
| Master Franchise | Bir bölgede alt franchise verme yetkisi tanınır |
4. Sözleşmenin Unsurları
Franchising sözleşmesinin olmazsa olmaz unsurları şunlardır:
-
Marka Kullanma Hakkı – Tescilli marka franchisor’a aittir.
-
Know-How ve İşletme Sistemi – İşin yürütülme yöntemleri aktarılır.
-
Destek Hizmetleri – Eğitim, reklam, pazarlama desteği sağlanır.
-
Bedel (Franchise Fee) – İlk katılım bedeli + royalty (cari dönem bedelleri).
-
Süre ve Bölge Sınırları – Sözleşmenin geçerlilik süresi ve faaliyet alanı.
-
Rekabet Yasağı – Sözleşme süresince ve sonrasında uygulanabilir.
-
Denetim Hakkı – Franchisor, kalite standartlarını korumak için denetim yapabilir.
5. Franchising Süreci
| Aşama | Açıklama |
|---|---|
| 1. Ön Görüşme | Tarafların beklentilerinin ve koşulların değerlendirilmesi |
| 2. Sözleşme Öncesi Bilgilendirme | Franchisor, sistem ve mali şartlar hakkında bilgi verir |
| 3. Sözleşmenin İmzalanması | Tarafların hak ve yükümlülükleri belirlenir |
| 4. Eğitim ve Kurulum | Franchisee, iş modeline göre eğitilir ve işletme kurulur |
| 5. Faaliyete Başlama | İşletme açılır, denetim ve destek süreçleri başlar |
6. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
Franchisor’un Yükümlülükleri
-
Marka ve sistemin kullanım hakkını tanımak
-
Eğitim ve operasyon desteği sağlamak
-
Reklam ve tanıtım desteği vermek
-
Sürekli denetim yapmak
Franchisee’nin Yükümlülükleri
-
Sisteme ve kalite standartlarına uymak
-
Bedelleri zamanında ödemek
-
Know-how’ı gizli tutmak
-
Rekabet yasağına uymak
7. Avantajlar ve Dezavantajlar
| Avantaj | Açıklama |
|---|---|
| Hazır Sistem | Denenmiş bir iş modeline dahil olunur |
| Marka Gücü | Tanınmış marka ile pazara girilir |
| Destek Hizmetleri | Eğitim, reklam, tedarik desteği sağlanır |
| Daha Az Risk | Yeni marka kurmaya göre başarısızlık riski düşüktür |
| Dezavantaj | Açıklama |
|---|---|
| Bağımsızlık Kısıtlılığı | İşletme sahibi olunsa da kurallara uyma zorunluluğu vardır |
| Bedel Yükü | Franchise bedeli + royalty ödemeleri |
| Rekabet Yasağı | Sözleşme bitse bile sektöre dönüş kısıtlı olabilir |
| Denetim Baskısı | Sürekli kalite kontrol ve standart denetimleri |
8. Franchising Sözleşmesinde Dikkat Edilecek Hususlar
-
Sözleşme Süresi – Kısa süreli sözleşmeler yatırımın geri dönüşünü engelleyebilir.
-
Bölgesel Koruma – Aynı markanın yakın bölgede başka franchise açma yetkisi olup olmadığı.
-
Bedellerin Netliği – Giriş bedeli, royalty oranı, reklam katkı payı açıkça belirtilmeli.
-
Fesih Şartları – Hangi durumlarda taraflardan biri sözleşmeyi sona erdirebilir.
-
Gizlilik ve Rekabet Yasağı – İşletme know-how’ının korunması.
9. Uygulama Örnekleri
Örnek 1:
Bir kahve zinciri, Türkiye genelinde şube açmak için franchise sistemi kurar. Franchise alan işletme, belirlenen dekorasyon, menü ve fiyat standartlarına uymak zorundadır.
Örnek 2:
Bir dil okulu, master franchise sözleşmesi ile bir girişimciye İstanbul’daki tüm alt franchise verme yetkisi tanır.
10. Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları
Franchising sözleşmeleri genellikle tahkim veya ticaret mahkemeleri yoluyla çözümlenir.
Olası uyuşmazlıklar:
-
Bedellerin ödenmemesi
-
Kalite standartlarına uyulmaması
-
Rekabet yasağı ihlali
-
Gizlilik ihlali
Çözüm yolları:
-
Sözleşme feshi
-
Tazminat davası
-
Marka kullanımının durdurulması
11. Sonuç
Franchising sözleşmeleri, ticari hayatta marka gücünü ve işletme modelini büyütmenin en etkili yollarından biridir. Ancak hem franchisor hem de franchisee açısından doğru hazırlanmış, ayrıntılı ve dengeli bir sözleşme büyük önem taşır.
Doğru uygulanmayan bir franchise sistemi, markaya zarar verebilir; doğru uygulandığında ise her iki taraf için de uzun vadeli kazanç sağlar.
About Post Author
