Franchise Sözleşmelerinde Fikri Mülkiyet Unsurları Nasıl Korunur / İstanbul Avukat

1. Giriş

Franchise sistemi, girişimcilerin belli bir marka altında, standartları belirlenmiş ve ispatlanmış bir iş modelini kullanarak ticari faaliyette bulunmasına imkân tanıyan modern bir iş ilişkisidir. Bu sistemin temelinde, franchise verenin sahip olduğu fikri mülkiyet haklarının (marka, patent, know-how, ticaret unvanı, tasarım) belirli sınırlar dâhilinde franchise alana devri veya kullanım hakkının verilmesi yer alır.

Dolayısıyla franchise sözleşmeleri sadece ticari boyutu değil, fikri ve sınai hakların hukuki korunması yönünden de dikkatle düzenlenmesi gereken karma nitelikli sözleşmelerdir. Bu makalede, franchise ilişkisi kapsamında kullanılan fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin hukuki çerçeve, karşılaşılan sorunlar ve çözüm yolları detaylı biçimde ele alınacaktır.

---

2. Franchise Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Türk Borçlar Kanunu’nda açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, franchise sözleşmesi atipik karma bir sözleşme olarak kabul edilir. Sözleşme;

• Satım,

• Lisans,

• Hizmet,

• Kira,

• Vekâlet

unsurlarını birlikte barındırabilir.

Franchise Sözleşmesinin Temel Unsurları:

• Marka ve/veya ticari ad kullanım hakkı

• Know-how ve sistem transferi

• Sürekli destek ve eğitim

• Standartlara uyum yükümlülüğü

• Belirli bir süre için ve belirli coğrafyada faaliyete izin

Bu unsurlar arasında fikri mülkiyet haklarının devri veya kullanım hakkının verilmesi, sözleşmenin en karakteristik özelliğini oluşturur.

---

3. Franchise Sözleşmesinde Fikri Mülkiyet Hakları

Franchise sözleşmelerinde en sık karşılaşılan fikri ve sınai mülkiyet hakları şunlardır:

3.1. Marka Hakkı

Franchise verenin tescilli markası franchise sözleşmesinin merkezinde yer alır. Franchise alan, bu markayı belirli bir süre ve yerde kullanma hakkı elde eder. Kullanım hakkı çoğu zaman gayri inhisari lisans şeklindedir.

3.2. Ticari Unvan ve Kurumsal Kimlik

Franchise verenin ticari unvanı, mağaza dekorasyonu, personel kıyafeti, logo, slogan gibi unsurlar da birer endüstriyel tasarım ve eser olarak fikri haklara konu olabilir.

3.3. Know-how ve Ticari Sır

Franchise sisteminin başarısını sağlayan en önemli unsur olan “işletme sistemi” veya “know-how”, gizli bilgi statüsündedir. Bu bilgi, eğitim kitapçıkları, tarifeler, yazılımlar ve operasyonel yöntemlerle somutlaştırılır.

Bu noktada, franchise alanın sözleşme süresince ve sonrasında “gizlilik yükümlülüğü” altına girmesi zorunludur.

---

4. Fikri Mülkiyet Haklarının Korunmasına Yönelik Sözleşmesel Düzenlemeler

4.1. Lisans Hükümleri

Franchise sözleşmelerine mutlaka marka kullanımına dair açık lisans hükümleri konulmalıdır:

• Lisans türü (inhisari/gayri inhisari)

• Coğrafi bölge

• Süre

• Kullanım şekli

• Tescilli olmayan markalar için ayrı hükümler

6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) madde 24 uyarınca lisansın Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescili, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi açısından önemlidir.

4.2. Know-how Koruma Klozları

• Gizlilik Sözleşmesi: Taraflar arasında ayrıca veya sözleşme içinde detaylı gizlilik hükümleri düzenlenmelidir.

• Rekabet Yasağı: Franchise alanın, sözleşme süresince ve sonrasında benzer bir iş açmasını yasaklayan hükümler (TBK m. 444).

• Eğitim, sistem kitapçıkları, iç raporlar gibi işletme sırlarının mülkiyeti franchise verene ait olduğu açıkça yazılmalıdır.

4.3. Denetim ve Uyumluluk Hükümleri

• Franchise veren, fikri hakların doğru kullanılmasını sağlamak için periyodik denetim hakkına sahip olmalıdır.

• Standartlara aykırılık durumunda sözleşmenin feshi veya lisansın geri alınması düzenlenmelidir.

---

5. Fikri Hak İhlallerinde Başvurulabilecek Hukuki Yollar

Franchise alanın fikri hakları ihlal etmesi durumunda franchise verenin başvurabileceği hukuki yollar şunlardır:

5.1. Sözleşmesel Yaptırımlar

• Sözleşmenin haklı nedenle feshi (TBK m. 432)

• Cezai şart hükümleri (TBK m. 179)

• Rekabet yasağının ihlali halinde tazminat

5.2. Fikri Mülkiyet Hukukuna Dayalı Davalar

• Marka hakkına tecavüz davası (SMK m. 149)

• Ticari sırların hukuka aykırı ifşası halinde tazminat ve ceza davası

• Eser sahibinin haklarının ihlali halinde FSEK uyarınca tazminat

---

6. Franchise İlişkisinde Fikri Hakların Sona Ermesi

Franchise sözleşmesinin sona ermesiyle birlikte franchise alanın;

• Marka, logo, ticari ad, işletme sistemi gibi tüm fikri haklara dair kullanımına son vermesi gerekir.

• Mağaza görünümü, iş kıyafetleri ve diğer ayırt edici unsurlar ortadan kaldırılmalıdır.

• Aksi halde “markaya tecavüz” ve “haksız rekabet” hükümleri gündeme gelir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) madde 54 ve devamı, haksız rekabet hükümleri kapsamında korunur.

---

7. Uluslararası Boyut ve WIPO Perspektifi

Franchise sözleşmeleri sıklıkla uluslararası karakter taşır. Bu nedenle;

• Paris Sözleşmesi, TRIPS, WIPO kuralları,

• Uluslararası Ticaret Odası (ICC) “Franchise Rehberi”

• ICC’nin “Model Franchise Sözleşmesi”

gibi uluslararası metinlere uyum sağlanması önemlidir.

Ayrıca Türkiye’de tescilli bir markanın uluslararası koruma için Madrid Protokolü kapsamında yurt dışına genişletilmesi mümkündür.

---

8. Sonuç ve Değerlendirme

Franchise sözleşmeleri, ticari hayatın dinamizmini fikri haklarla buluşturan özel bir sözleşme tipidir. Bu sözleşmelerde en kritik unsur, franchise verenin oluşturduğu marka değeri ve iş modelinin doğru korunmasıdır. Bu da ancak doğru yapılandırılmış lisans, gizlilik, denetim ve sona erme hükümleriyle mümkündür.

Sözleşmeye konulacak hükümler kadar uygulamada da titizlikle fikri hakların korunması gerekir. Marka tescili, lisansın resmi kayıtlara geçirilmesi, eğitimlerin belgelenmesi ve denetim raporlarının arşivlenmesi gibi uygulamalar bu korumayı güçlendirecektir.

Yargıtay içtihatları da göstermektedir ki; franchise alanın marka, sistem ve gizli bilgilere sözleşme sona erdikten sonra da izinsiz şekilde devam etmesi, tecavüz teşkil etmekte ve tazminat sorumluluğu doğurmaktadır. Bu nedenle franchise verenin sözleşmesel ve fikri mülkiyet hukuku temelli tedbirleri özenle alması gereklidir.