Film Yapımcıları Senaryo veya Görüntülerin İzinsiz Kullanılması Durumunda Hangi Dava Türlerini Açabilir?

1. Giriş

Sinema sektörü, senaryodan çekim sürecine, kurgudan dağıtıma kadar birçok aşamayı barındıran, yüksek emek ve maliyet gerektiren bir yaratım alanıdır. Film yapımcıları, yalnızca maddi yatırımcı değil, aynı zamanda eser üzerinde önemli mali hakların sahibidir. Ancak günümüzde dijital platformlar, sosyal medya, korsan yayın siteleri ve yasa dışı kopyalama yolları, film yapımcılarının en büyük hukuki sorunlarından birini oluşturmaktadır: Senaryo veya görüntülerin izinsiz kullanılması. Bu durum, hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hem de Borçlar Kanunu çerçevesinde korunur. Yapımcılar, eserlerinin izinsiz kullanımına karşı hukuki ve cezai yollara başvurabilir.

---

2. Film Eserinin Hukuki Koruması

5846 sayılı FSEK’e göre film eserleri, hem görsel-işitsel eser hem de bileşik eser niteliği taşır. Bir film;

• Senaryo (yazılı metin, diyaloglar, sahne planı),

• Görüntüler (çekim planları, ham görüntüler, montajlanmış sahneler),

• Müzikler ve efektler
  gibi birden fazla eserin birleşiminden oluşur.

Film yapımcısının hukuki statüsü, FSEK m. 80’de tanımlanmış olup, yapımcı; film eserini ilk tespit eden kişi olarak mali hakların sahibidir.

---

3. İzinsiz Kullanım Türleri

Film yapımcılarının karşılaştığı izinsiz kullanım halleri çok çeşitlidir:

• Senaryonun İzinsiz Kopyalanması veya Uyarlanması: Orijinal senaryonun başka bir film, dizi veya reklamda uyarlama yoluyla kullanılması.

• Ham Görüntülerin Kullanılması: Çekim aşamasında elde edilen ham görüntülerin, izin alınmadan başka projelerde kullanılması.

• Filmin İzinsiz Yayınlanması: Korsan DVD, internet siteleri veya sosyal medya üzerinden yayma.

• Fragman veya Sahne Kesitlerinin İzni Olmadan Kullanılması: Reklam veya tanıtım amaçlı olarak izinsiz paylaşım.

• Eserde Değişiklik Yapılması: Filmdeki sahnelerin değiştirilerek farklı bir şekilde yayınlanması.

---

4. Örnek Olay

Yapımcı B, 2 yıl süren prodüksiyon süreci sonunda yüksek bütçeli bir sinema filmi çekmiştir. Film vizyona girmeden önce çekim ekibinden bir kişi, fragmana dahil edilmeyen özel sahneleri bir sosyal medya platformunda paylaşmıştır. Bu görüntüler, kısa sürede binlerce kişi tarafından izlenmiş ve başka sitelerde de yayılmıştır.
Bu durumda Yapımcı B;

• İzinsiz yayını durdurmak için ihtiyati tedbir talep edebilir,

• Maddi ve manevi tazminat talebiyle hukuk davası açabilir,

• FSEK’in cezai hükümleri gereğince savcılığa suç duyurusunda bulunabilir.

---

5. Film Yapımcılarının Açabileceği Dava Türleri

5.1. Tespit Davası

İzinsiz kullanımın varlığını ve kapsamını belirlemek amacıyla açılır. Özellikle sosyal medya ve dijital platformlardaki ihlallerde, delil tespiti büyük önem taşır.

5.2. Tecavüzün Men’i (İhlalin Durdurulması) Davası

Eserin izinsiz kullanımının önlenmesi için açılır. Mahkeme, izinsiz yayınların durdurulmasına ve yayındaki kopyaların kaldırılmasına karar verebilir.

5.3. Maddi Tazminat Davası

Yapımcı, uğradığı ekonomik kaybın tazminini talep edebilir. Maddi tazminat hesaplanırken:

• Eserin potansiyel gelir kaybı,

• İhlalin süresi ve kapsamı,

• Benzer lisans sözleşmelerindeki ücretler
  dikkate alınır.

5.4. Manevi Tazminat Davası

İzinsiz kullanım, yapımcının ticari itibarını zedelemiş veya manevi değerlerini ihlal etmişse manevi tazminat talep edilebilir.

5.5. Toplatma ve İmha Davası

Korsan kopyaların toplatılması ve imha edilmesi için açılır.

5.6. Cezai Takip ve Şikâyet

FSEK m. 71’e göre, izinsiz yayım ve çoğaltma suçtur. Failler hakkında hapis cezası ve adli para cezası uygulanabilir.

---

6. İhtiyati Tedbir Kararı

Yapımcılar, dava süreci tamamlanmadan önce eserin daha fazla zarar görmesini engellemek için mahkemeden ihtiyati tedbir talep edebilir. Örneğin;

• İnternet sitelerinin erişime kapatılması,

• Yayındaki videoların kaldırılması,

• Korsan kopyaların satışının durdurulması
  kararları alınabilir.

---

7. Uluslararası Boyut

Filmler, yalnızca Türkiye’de değil, yurtdışında da korunur. Türkiye’nin taraf olduğu Bern Sözleşmesi ve TRIPS Anlaşması, eserlerin uluslararası korumasını güvence altına alır. Bu sayede yabancı ülkelerde de dava açılabilir.

---

8. Dijital Platformlarda İhlal ve Çözüm Yolları

Netflix, YouTube, TikTok gibi platformlar, telif hakkı ihlallerine karşı kendi iç mekanizmalarını geliştirmiştir. Yapımcılar;

• DMCA Takedown başvurusu yapabilir,

• YouTube Content ID gibi otomatik tarama sistemlerinden faydalanabilir,

• Platform içi telif şikâyet formlarını kullanabilir.

---

9. Önleyici Tedbirler

• Sözleşmelerde açık telif hakkı hükümleri,

• Çekim ekibi ve oyuncularla gizlilik sözleşmeleri (NDA),

• Görüntülerin dijital olarak filigranlanması,

• Hukuki danışmanlık desteği ile ihlallerin hızlı takibi.

---

10. Sonuç

Senaryo ve görüntülerin izinsiz kullanılması, film yapımcılarının en önemli telif sorunlarından biridir. Bu durum yalnızca ekonomik kayıp değil, aynı zamanda yapımcının mesleki itibarına da zarar verir. FSEK’in sağladığı haklar çerçevesinde, yapımcılar hem hukuki hem cezai yollarla haklarını koruyabilir. Özellikle hızlı hareket etmek, delil toplamak ve profesyonel hukuki destek almak, bu süreçte başarı şansını artırır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut