Film, Dizi ve Reklamlarda Hak Yönetimi: Sözleşme Kapanları

Bir yapımın sorunsuz yayına girmesi, doğru yazılmış film sözleşmesi, dizi sözleşmesi ve reklam sözleşmesine dayanır. Hangi hak, kimde, ne kadar süreyle ve hangi mecralarda kullanılacak? FSEK m.52 uyarınca hak devri–lisans ayrımını ve özellikle müzik senkronizasyonu gibi kalemleri baştan netleştirmek, hem yaratıcı haklarını korur hem de yayın sırasında sürpriz maliyetleri önler. Bu rehber, sahadaki sorunları sade adımlarla çözüme dönüştürüyor.

1) Neden hak yönetimi önemli?

• Projenin yayına girmesi, festival/OTT dağıtımı, PR ve reklam kullanımları hakların doğru alınmasına bağlıdır.

• “Tüm hakları aldık” varsayımı çoğu zaman gerçekçi değildir. Hakların tek tek tanımlanması ve yazıya dökülmesi gerekir.

• İşin sonunda tartışma, ek bedel ve yayın durması gibi risklerin çoğu baştaki belirsizlikten doğar.

2) Kimler hak sahibi sayılır? (Hızlı tablo)

• Yaratıcılar: Senarist, yönetmen, özgün müzik bestecisi.

• Oyuncu ve icracılar: Oyuncu, seslendirme sanatçısı, müzisyen.

• Yapımcı: Çekimi/ kaydı organize eden kişi/şirket (hakları sözleşmeyle toplar).

• Müzik tarafı: Eser sahibi (besteci/söz yazarı), icracı (yorum), yapımcı (kayıt sahibi).

• Diğerleri: Fotoğrafçı, grafik tasarımcı, stok/arşiv sağlayıcıları, font/ikon lisansları.

Mesaj net: Bir proje tek bir “hak”tan ibaret değildir; parça parça bir dosyadır. Her parça için izin/lisans alınır.

3) Sözleşmede ilk bakılacak üç şey

(1) Süre – Ülke – Mecra

Hakları zaman, coğrafya ve yayın alanı bakımından netleştirin:

• Örnek: “24 ay, Türkiye, TV + dijital platform + sosyal medya + açıkhava.”

• Dünya geneli ve tüm mecralar isteniyorsa, bedel ve diğer izinler de buna uygun olmalı.

(2) Değişiklik ve onay

Montaj, kısaltma, altyazı/dublaj, dikey formata çevirme (9:16) gibi işlemler için:

• “Bilgilendirilir, 5 iş gününde itiraz olmazsa onaylı sayılır” şeklinde pratik bir kural ekleyin.

• Böylece yaratıcı haklarına saygı korunurken, iş takvimi de aksamaz.

(3) Ad–Benzerlik–Ses (oyuncu izni)

Afiş, teaser, EPK, sosyal medya, festival görselleri için açık ve sınırlı izin alın:

• Kapsamı (nerede), süresi (ne kadar) ve amacı (PR, tanıtım vb.) yazın.

• Yapay zekâ/derin sahte/ses klonlama gibi işlemler ayrıca ve açık rızayla düzenlenmeli.

4) Müzik, stok görüntü ve fontlar: küçük görünen büyük riskler

• Müzik: Görüntüyle eşleme (senkron), çoğaltma ve yayın için izinler ayrı ayrı gerekir.

• Stok/arşiv görüntü: Lisansın “film/reklam kullanımı”na, ülke–süre–mecra olarak uyup uymadığına bakın.

• Font/ikon: Ticari kullanım ve dosyaya gömme (embedding) izni yoksa sonradan ek bedel çıkabilir.

Püf noktası: Müzik ve stok tarafında “küresel dijital kullanım” çoğu lisansın varsayılanı değildir; sözleşmede açıkça yazılmalıdır.

5) Teslimatlar (post-prod) unutulmasın

Yayın/dağıtımın tıkanmaması için, sözleşmeye teslim listesi ekleyin:

• Ana dosyalar (IMF/DCP/ProRes), altyazı/dublaj setleri, M&E (müzik & efekt kanalları), “temiz” versiyonlar, görseller (poster/still), metadata, gerekiyorsa proje dosyaları.

• Müzik bildirimi (cue-sheet) yapılmazsa gelir paylaşımı ve platform süreçleri aksar.

6) Reklam projelerinde özel notlar

• Zincir: Reklamveren – ajans – yapımcı sözleşmeleri birbirine uygun olmalı.

• “Her yerde, sınırsız” yerine hedefli lisans verin; ek ülke/süre/mecralar için opsiyon ve ek bedel tablosu koyun.

• Oyuncu/influencer anlaşmalarında rakip marka yasağı, yeniden kullanım ve coğrafya genişlemesi şartlarını baştan yazın.

7) Dijital platformlar ve yeni dönem başlıkları

OTT/Platform türleri kısaca

• SVOD (abonelik): Genelde daha uzun süre ve bazen tek yayın hakkı.

• AVOD/FAST (reklamlı/dijital kanal): Çoklu tekrar, çoklu mecra; yayın kapsamı net olmalı.

• TVOD/EST (kirala/satın al): Pencereler ve fiyat kademeleri baştan planlanır.

“Dünya–tüm mecralar” istekleri

• Kapsam büyüdükçe bedel, oyuncu/müzik/stock izinleri ve teslim paketleri de büyümelidir.

• En temiz çözüm: Opsiyon tabloları (süre uzatımı, ülke ekleme, yeni mecra).

Yapay zekâ (AI)

• Senaryo, görsel, afiş, müzik üretiminde AI kullanılacaksa; “üçüncü kişi haklarını ihlal etmeme” garantisi ve ihlal halinde tazmin maddesi ekleyin.

• Oyuncunun yüz/sesinin yapay olarak üretilmesi açık rıza olmadan yapılamaz.

Dikey video ve yeniden formatlama

• 16:9 içerikten 9:16/1:1 versiyon üretimi “işleme” sayılır; kısa onay süreci ekleyin.

Sanal ürün yerleştirme (sonradan logo/ürün ekleme)

• Marka ve kişilik hakları için ayrıca izin; oyuncu muvafakatinde “sonradan yerleştirme” ifadesi bulunsun.

Korsanla mücadele

• “Uyar–kaldır” süreci, filigran/izleme (watermark) ve raporlama yükümlülükleri sözleşmede yazsın.

• Gerekirse coğrafi engelleme (sadece belirli ülkelerde görünür kılma) şartı eklenir.

8) Rol bazlı pratik notlar

• Oyuncu: Ad-benzerlik-ses izni; PR/EPK kullanımı; dublaj/yeniden çekim; takvim uyumu; gerekirse rekabet yasağı.

• Yönetmen: Montaj/renk/ses onayı, “makul ölçü” ve “sessizlik onayı” (kısa süre içinde itiraz edilmezse kabul) kuralı.

• Senarist: Uyarlama, devam işleri (spin-off/sequel) ve isimlendirme (created by/written by) açık yazılsın.

• Besteci: Senkron + yayın + çoğaltma; özgün müzik vs. kütüphane müziği ayrımı; benzer tını (sound-alike) riskine dikkat.

9) Örnek sözleşme cümleleri (yalın)

• Kullanım Kapsamı: “Eser, 24 ay süreyle Türkiye & KKTC’de TV, dijital platformlar, sosyal medya ve açıkhava mecralarında yayınlanabilir. Ek ülke/mecralar Ek-1’e göre bedellendirilir.”

• Değişiklik/Onay: “Montaj, kısaltma, altyazı/dublaj ve dikey format düzenlemeleri yapılabilir. Bildirimden sonra 5 iş günü içinde yazılı itiraz olmazsa onaylanmış sayılır.”

• Oyuncu İzni (NIL): “Oyuncu, ad/suret/sesinin afiş, teaser, sosyal medya ve festival duyurularında 24 ay süreyle kullanılmasına muvafakat eder.”

• Yapay Zekâ: “Kullanılan araçların üçüncü kişi haklarını ihlal etmediği garanti edilir; ihlal halinde karşı tarafın zararı tazmin edilir. Oyuncunun yüz/sesi AI ile üretilecekse yazılı açık rıza alınır.”

• Müzik & Bildirim: “Müzik kullanımları için gerekli izinler alınır; yayın öncesi müzik bildirim listesi teslim edilir.”

• Opsiyon: “Süre uzatımı her 12 ay için bedelin %X’i; coğrafya (AB/MENA/Global) genişlemesi Ek-3’e tabidir.”

Bu örnekler şablon değildir; projeye göre süre, ülke ve bedelleri güncelleyin.

10) Hızlı kontrol listesi

1. Süre–ülke–mecra net mi?

2. Değişiklik ve onay süreci kısa ve yazılı mı?

3. Oyuncu ad-benzerlik-ses izni alınmış mı?

4. Müzik izinleri (görüntüyle eşleme + yayın) tam mı?

5. Stok/arşiv ve font lisansları uygun mu?

6. Teslimat listesi (IMF/DCP, altyazı/dublaj, M&E, görseller, metadata) eklendi mi?

7. Reklamda opsiyon tabloları var mı (süre/ülke/mecra genişlemesi)?

8. Dijital platformlarda global kullanım isteniyorsa diğer izinler de buna göre mi?

9. Yapay zekâ, dikey format ve sanal ürün yerleştirme maddeleri eklendi mi?

10. Korsanla mücadele ve raporlama yükümlülükleri yazıldı mı?

Doğru kurgulanmış film–dizi–reklam sözleşmeleri, projeyi hem hukuken hem ticari olarak korur. FSEK m.52 çerçevesinde hak devri–lisans ayrımı ile müzik senkronizasyonu ve teslimatlar baştan netse, ne bütçe şaşar ne takvim; geriye kapsam/opsiyon tabloları ve standart bir sözleşme paketiyle uygulamayı yürütmek kalır. Yine de detayların çoğu dosyanın son sayfalarındaki birkaç cümlede saklıdır: film sözleşmesi, dizi sözleşmesi ve reklam sözleşmesi içinde FSEK m.52 vurgulu hükümlerle senkronizasyon ayarları yerini bulduğunda yayın yolu belirgin biçimde sakinleşir; karar aşamasından önce yapılacak ölçülü bir gözden geçirmenin etkisi de tam burada kendini gösterir.