Giriş: İlaç Patentleri Uluslararası Rekabetin Odak Noktasında

2025 yılı itibarıyla ilaç sektöründeki patent savaşları:

• biyoteknoloji inovasyonları,

• biyobenzer ve jenerik ilaç çıkışları,

• platform teknolojileri (mRNA, CRISPR vb.),

• formülasyon ve üretim prosesi patentleri,

• endikasyon genişletme stratejileri

üzerinden hızla devam etmektedir.

ABD, Avrupa ve Asya’daki mahkemeler her yıl yüzlerce patent ihlali ve geçersizlik kararı verirken; bu kararların Türkiye’deki tenfiz edilebilirliği hem orijinal ilaç üreticileri hem de jenerik firma stratejilerinin merkezine oturmuştur.

Ana soru:

➡️ Yabancı bir mahkemenin ilaç patentine ilişkin kararı Türkiye’de geçerli midir? Tanınır mı? Tenfiz edilir mi?

Bu makale, MÖHUK ve Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) çerçevesinde bu sorunun cevabını verir.

---

1. Patent Hukuku “Ülkesellik İlkesi”ne Tabidir ve Bu Tenfizi Temel Olarak Engeller

Patent hukuku territoriality ilkesine dayanır:

✔ Bir patent yalnızca tescil edildiği ülkede koruma sağlar.

✔ Yabancı bir ülkenin patent hukuku başka ülkede uygulanamaz.

✔ Geçersizlik ve ihlal davaları ülkesel olarak yürütülür.

Bu nedenle:

➡️ ABD’de verilen bir patent geçersizlik kararı, Türkiye’deki aynı patentin otomatik olarak geçersiz olduğu anlamına gelmez.
➡️ AB’de verilen bir ihlal kararı Türkiye’de bağlayıcı değildir.

Bu ilke tenfizin önündeki en temel engeldir.

---

2. Patent Geçersizliği ve Hükümsüzlüğü Davaları Türkiye’de Münhasır Yetkilidir

SMK m.154 uyarınca:

✔ Patent hükümsüzlüğü ve geçersizlik davaları

✔ Sadece Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinde açılabilir.

Yani:

➡️ Münhasır yetki vardır.
➡️ Yabancı mahkemelerin bu alanda verdiği kararlar Türkiye’de tenfiz edilemez.

MÖHUK m.54 gereği:

❗ Münhasır yetki alanlarında yabancı kararın tenfizi kesin şekilde reddedilir.

---

3. Yabancı Mahkeme Kararları Hangi Durumlarda Tenfiz Edilemez?

Fikri mülkiyet uyuşmazlıklarında tenfiz genellikle şu nedenlerle reddedilir:

❌ (1) Patent hükümsüzlüğüne ilişkinse

Türkiye’nin münhasır yetkisine girer.

❌ (2) Patent ihlali kararında cezalandırıcı tazminat varsa

Kamu düzenine aykırıdır.

❌ (3) Jüri kararı ise

Bilimsel teknik değerlendirme içermediği için kamu düzenine aykırılık doğabilir.

❌ (4) Türk hukuku dışında bir hukuk uygulanmışsa ve Türk kamu düzenini ihlal ediyorsa

❌ (5) Karar tarafın savunma hakkını ihlal ederek verilmişse

❌ (6) Karar Türkiye’de patentin koruma kapsamını dolaylı yoldan etkiliyorsa

Bu nedenlerle patent kararlarının tenfiz edilme ihtimali son derece düşüktür.

---

4. Ancak Yabancı Kararlar Türkiye’de Delil Niteliği Taşıyabilir

Her ne kadar bağlayıcı ve tenfiz edilebilir olmasalar da yabancı patent kararları:

✔ teknik inceleme,

✔ bilirkişi değerlendirmesi,

✔ patent yorumlanması,

✔ eşdeğerlik ilkesi,

✔ istem yorum standardı

gibi konularda ikna edici delil olarak kullanılabilir.

Özellikle:

• Markman hearing kararları (ABD),

• EPO opposition / appeal kararları,

• AB mahkemelerinin teknik değerlendirmeleri

Türkiye’de mahkemelerin kararını etkileyebilir; ancak bağlayıcı değildir.

---

5. İlaç Patentlerine İlişkin Yabancı Tahkim Kararları Tenfiz Edilebilir mi?

Genel kural:

✔ Tahkim kararları tenfiz edilebilir.

❌ Ancak patent hükümsüzlüğü ve tescil gibi konular tahkime konu edilemez.

Dolayısıyla:

• Royalty,

• lisans ihlali,

• teknoloji transferi,

• know-how sözleşmeleri,

konusunda verilen tahkim kararları tenfiz edilebilir.

Ancak:

➡️ Tahkim kararı patentin geçerliliği veya koruma kapsamına temas ediyorsa Türk mahkemesi tenfizi reddeder.

---

6. SMK + MÖHUK Birlikte Uygulandığında Ortaya Çıkan Sonuç

Sonuç:
Patent hakkının varlığı ve kapsamına ilişkin hiçbir yabancı karar Türkiye’de tenfiz edilemez.

---

7. Jenerik ve Orijinal İlaç Üreticileri Açısından Sonuçlar

Orijinal İlaç Üreticileri İçin:

✔ Türkiye’de ayrı dava açmak zorundadır
✔ Yabancı kararı teknik delil olarak kullanabilir
✔ Eşdeğer ilaç çıkışını durdurmak için Türk mahkemelerinde ihtiyati tedbir isteyebilir
✔ EPO kararlarını güçlendirici argüman olarak sunabilir

---

Jenerik Firmalar İçin:

✔ Yabancı geçersizlik kararlarını teknik dayanak olarak kullanabilir
✔ Türkiye’de hükümsüzlük davası açabilir
✔ Patent sahibinin kötüye kullanımını ileri sürebilir
✔ Market-entry stratejisini Türk mahkemesi kararlarına göre belirlemelidir

---

8. Patent Kararlarının Türkiye’de Tenfizinde Kamu Düzeni Engeli

Kamu düzeni engeli özellikle şu durumlarda devreye girer:

❗ Cezalandırıcı tazminat (punitive damages)

❗ Jüri kararı

❗ Bilimsel olmayan teknik değerlendirme

❗ Türk patent koruma sisteminin etkisizleşmesi

❗ Halk sağlığını ilgilendiren kararlarda uyumsuzluk

❗ SMK hükümlerinin devre dışı kalması

Bu engeller nedeniyle patent kararları neredeyse hiçbir zaman tenfiz edilmez.

---

9. Fikri Mülkiyet Uyuşmazlıklarında Tenfiz İçin Gereken En Kritik Şartlar

✔ Karar kesinleşmiş olmalı

✔ Taraf savunma hakkını kullanmış olmalı

✔ Karar patentin geçerliliğine temas etmemeli

✔ Kamu düzenine aykırı olmamalı

✔ Türkiye’deki patent sistemini etkisiz kılmamalı

Bu şartlar sağlansa bile tenfiz ihtimali modern ilaç patentleri bağlamında çok sınırlıdır.

---

10. Sonuç: Yabancı Patent Kararlarının Türkiye’de Tenfizi Hukuken Mümkün Değildir, Ancak Stratejik Değerlendirme Aracıdır

2025 uygulamasına göre:

• Patent hukuku ülkesellik ilkesine tabidir

• Yabancı mahkeme kararları patentin varlığı ve geçerliliği konusunda Türkiye’de hiçbir sonuç doğurmaz

• Tenfiz, münhasır yetki ve kamu düzeni gerekçeleriyle reddedilir

• Yabancı kararlar sadece teknik delil niteliğindedir

• Tahkim kararları yalnızca ticari nitelikli lisans/royalty uyuşmazlıklarında tenfiz edilebilir

Bu nedenle dünya çapındaki patent savaşlarında Türkiye’de başarı için ülkeye özel hukuki strateji zorunludur.