Fikri Mülkiyet Hakları Due Diligence Sürecinde Nasıl Değerlendirilir?
Giriş
Şirket satın alma, birleşme, yatırım ya da ortaklık süreçlerinde en kritik konulardan biri fikri mülkiyet haklarının (intellectual property – IP) doğru ve eksiksiz bir şekilde incelenmesidir. Özellikle teknoloji, yazılım, medya, moda ve ilaç gibi sektörlerde şirketin asıl değerini, çoğu zaman sahip olduğu marka, patent, telif ve tasarım hakları belirler. Bu nedenle, “fikri mülkiyet due diligence” süreci, yatırımcı için yalnızca bir prosedür değil, gelecekteki hukuki riskleri önceden görme ve değerleme fırsatıdır.
Bu makalede, fikri mülkiyet haklarının due diligence sürecindeki rolü, kontrol edilmesi gereken belgeler, risklerin tespit edilmesi ve Yargıtay kararları ışığında dikkat edilmesi gereken hukuki noktalar detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Fikri Mülkiyet Hakları ve Due Diligence Nedir?
Fikri mülkiyet hakları (FMH); marka, patent, endüstriyel tasarım, telif hakları, yazılım lisansları, know-how ve ticari sırlar gibi şirketin maddi olmayan varlıklarını koruyan yasal haklardır.
Due diligence ise bu hakların tescil durumu, geçerliliği, hukuki sorunları ve üçüncü kişilerle olan ihtilaflarını detaylı şekilde analiz eden inceleme sürecidir.
Amaç:
-
Şirketin sahip olduğu IP varlıklarının geçerli ve korunabilir olup olmadığını tespit etmek,
-
Lisans anlaşmaları, devralma sözleşmeleri ve diğer hak devri belgelerini incelemek,
-
Üçüncü taraf haklarına ihlal riski olup olmadığını anlamak,
-
IP varlıklarının piyasa değerine etkisini belirlemek.
2. Fikri Mülkiyet Hakları Due Diligence Neden Önemlidir?
Günümüzde birçok şirketin piyasa değerinin büyük kısmı, sahip olduğu fikri mülkiyet portföyünden kaynaklanmaktadır. Örneğin, yazılım üreten bir teknoloji firması için yazılım kodlarının telif hakları, marka değeri ve domain isimleri kritik varlıklardır.
Önemli sebepler:
-
Değerleme: Şirketin gerçek değerinin hesaplanması, IP haklarının doğru değerlendirilmesiyle mümkündür.
-
Risk Yönetimi: IP haklarına ilişkin tescil hataları veya üçüncü kişi haklarına tecavüz riskleri tespit edilmezse, alıcı gelecekte davalarla karşılaşabilir.
-
Lisans Gelirleri: Mevcut lisans anlaşmalarının süresi, kapsamı ve hukuki geçerliliği incelenmeden yapılan yatırımlar, beklenen kârı sağlayamayabilir.
-
Rekabet Gücü: Tescilli marka ve patentlerin gücü, şirketin sektördeki konumunu doğrudan etkiler.
3. Fikri Mülkiyet Hakları Due Diligence Sürecinde İncelenecek Başlıca Konular
A. Marka ve Patent Hakları
-
Şirketin sahip olduğu markaların tescil belgeleri (Türk Patent ve Marka Kurumu – TÜRKPATENT kayıtları).
-
Patent başvuruları ve tescil belgeleri.
-
Uluslararası tesciller (WIPO, EUIPO).
-
Markaların veya patentlerin itiraz, iptal veya hükümsüzlük davaları bulunuyor mu?
B. Telif Hakları ve Yazılım Lisansları
-
Yazılım kodlarının telif hakları kime ait?
-
Lisans sözleşmeleri, açık kaynak (open source) kullanımı, lisans bitiş tarihleri.
-
Telif haklarına ilişkin devralma belgeleri ve sözleşmeler.
C. Endüstriyel Tasarımlar ve Know-How
-
Ürün tasarımlarına ait tescil belgeleri.
-
Ticari sırların korunmasına ilişkin şirket içi politikalar.
-
Tasarım tescilinin geçerlilik süresi ve yenileme işlemleri.
D. Domain İsimleri ve Dijital Varlıklar
-
Şirketin sahip olduğu internet alan adlarının tescil belgeleri.
-
Domain uyuşmazlıkları (UDRP davaları vb.).
E. Lisans ve Franchise Sözleşmeleri
-
Şirketin sahip olduğu lisans anlaşmaları, alt lisans hakları ve sözleşmelerdeki kısıtlamalar.
-
Franchise sözleşmeleri ve IP kullanım hakları.
4. Fikri Mülkiyet Due Diligence Adımları
Adım 1: IP Portföyünün Belirlenmesi
İlk aşamada şirketin sahip olduğu marka, patent, tasarım, telif, domain ve diğer IP varlıkları listelenir.
Adım 2: Tescil ve Geçerlilik Kontrolü
Tescil belgelerinin süresi, yenileme tarihleri ve tescil coğrafyası kontrol edilir. Geçmişte yapılmamış yenileme işlemleri, hak kaybına yol açabilir.
Adım 3: Hukuki Uyuşmazlıkların İncelenmesi
-
Üçüncü kişiler tarafından açılmış hükümsüzlük davaları, marka tecavüz davaları veya devam eden ihtilaflar.
-
Yargıtay ve Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinde devam eden davaların etkisi.
Adım 4: Lisans ve Devir Sözleşmelerinin Analizi
-
Lisans sözleşmelerindeki coğrafi kısıtlamalar, münhasırlık (exclusive) hükümleri.
-
IP devri ile ilgili sözleşmelerin geçerliliği.
Adım 5: Raporlama ve Değerleme
-
IP portföyünün piyasa değeri belirlenir.
-
Riskler, eksikler ve öneriler detaylı bir due diligence raporu olarak sunulur.
5. Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Riskler
Fikri mülkiyet due diligence sırasında tespit edilen riskler, yatırım kararını doğrudan etkiler:
-
Tescil Eksiklikleri: Marka veya patentin süresi dolmuş olabilir.
-
Üçüncü Kişi Haklarına Tecavüz: Şirketin bir başkasının markasını veya patentini ihlal etmesi.
-
Lisans İhlalleri: Lisans sözleşmelerindeki yükümlülüklerin yerine getirilmemesi.
-
Telif Sorunları: Yazılım kodlarının veya içeriklerin telif haklarının şirkete ait olmaması.
-
Devam Eden Davalar: Özellikle marka hükümsüzlük davaları, yatırımcı için büyük risk oluşturur.
6. Yargıtay Kararları Işığında Fikri Mülkiyet Due Diligence
Türk Yargıtay kararları, marka ve patent haklarının tescilinin yatırımcı açısından bağlayıcı ve kritik olduğunu defalarca vurgulamıştır.
-
Yargıtay, marka hakkının devri sırasında eksik tescil bilgisi verilmesinin tazminat sebebi oluşturacağı belirtilmiştir.
-
Yargıtay, telif haklarının devrine ilişkin belgelerin açık ve geçerli olması gerektiği vurgulanmıştır.
Bu içtihatlar, IP due diligence sürecinde eksik bilgi verilmesinin yatırımcıyı yanıltabileceğini ve hukuki sorumluluk doğurabileceğini göstermektedir.
7. Pratikte Fikri Mülkiyet Due Diligence Nasıl Yapılmalı?
-
TÜRKPATENT ve WIPO sorgulamaları yapılmalı.
-
Marka ve patent vekilleriyle çalışılmalı.
-
Yazılım lisansları, open-source kütüphaneleri ve telif devri belgeleri detaylı incelenmeli.
-
Uluslararası tesciller (EUIPO, WIPO Madrid Protokolü) doğrulanmalı.
-
Fikri mülkiyet haklarının finansal değeri, bağımsız değerleme şirketleri aracılığıyla belirlenmeli.
Sonuç ve Değerlendirme
Fikri mülkiyet hakları, günümüz şirketlerinin değerini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Fikri mülkiyet due diligence, markaların ve patentlerin geçerliliğini doğrularken, telif hakları ve lisans anlaşmalarının hukuki güvence altına alınmasını sağlar. Eksiksiz bir inceleme, yatırımcının beklenmedik davalar veya hak kayıplarıyla karşılaşmasını önler ve müzakere gücünü artırır.
Özellikle teknoloji ve yazılım şirketlerinde, IP portföyünün hukuken korunabilir olması, satın alma fiyatının ve yatırımın geri dönüş oranının temel belirleyicisidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
