Fikri Hakların İhlali Halinde Ne Yapmalı? Suç Duyurusu ve Hukuki Süreç
I. Giriş
Fikri haklar, bir bireyin ya da kuruluşun düşünsel emeği sonucu ortaya çıkan özgün ürünler üzerindeki haklarını ifade eder. Bu haklar, eser sahiplerine hem ekonomik hem de manevi menfaat sağlar. Ancak günümüzde teknoloji ve dijitalleşmenin hızla gelişmesiyle birlikte bu hakların ihlali de artmıştır. Özellikle yazılım korsanlığı, telif hakkı ihlalleri, izinsiz çoğaltmalar ve marka taklitçiliği gibi eylemler, hem ekonomik hem de hukuki boyutlarıyla ciddi bir sorun oluşturmaktadır.
Türk hukukunda fikri haklara yönelik suçlar hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hem de Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamında düzenlenmiştir. Bu yazıda, fikri haklara yönelik suçların unsurları, yaptırımları ve uygulamadaki güncel durumlar ele alınacaktır.
II. Fikri Hakların Tanımı ve Kapsamı
Fikri haklar iki ana gruba ayrılır:
-
Edebi ve Sanatsal Eserler (Telif Hakları): Kitap, şiir, müzik, film, resim, heykel, yazılım gibi ürünler.
-
Sınai Haklar: Marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım gibi tescile bağlı haklardır.
Bu haklar, sahibine eseri çoğaltma, yayma, temsil etme, umuma iletme gibi haklar tanır.
III. FSEK Kapsamında Suçlar ve Yaptırımlar
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71-81. maddeleri arasında fikri hakların ihlali suç olarak düzenlenmiştir.
A. FSEK m.71 – Hak Sahiplerinin Haklarına Tecavüz
Bu maddeye göre;
“Bir eseri, sahibinin yazılı izni olmaksızın çoğaltan, temsil eden, yayan kişi hakkında 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezası uygulanır.”
Örnekler:
-
Telif hakkı alınmamış bir müzik dosyasının internetten kopyalanması
-
Yazarın izni olmadan kitabının PDF olarak dağıtılması
-
Sinema eserlerinin korsan CD’lerde satılması
B. FSEK m.72 – Bandrol Yükümlülüğü
Yükümlülük kapsamında, eserlerin bandrolsüz çoğaltılması da suç sayılır. Özellikle görsel-işitsel eserlerde bu hüküm uygulanır.
IV. Türk Ceza Kanunu Kapsamında Fikri Haklara Yönelik Suçlar
A. TCK m.142/1-e – Hırsızlık
Bir fikri ürünün izinsiz kullanımı, bazı durumlarda zilyetlik devri olmaksızın mal edinme niteliği taşıyabileceğinden, hırsızlık olarak da değerlendirilebilir.
B. TCK m.157-158 – Dolandırıcılık
Bir yazılımın, orijinal gibi gösterilip satılması veya marka hakkı gaspıyla kazanç elde edilmesi, nitelikli dolandırıcılık suçunu doğurabilir.
C. TCK m.204 – Resmî Belgede Sahtecilik
Tescilli bir marka ya da patent belgesinin sahtesinin düzenlenmesi bu suç kapsamında ele alınır.
V. Uygulamada Yaygın Fikri Hak İhlalleri
1. Yazılım Korsanlığı
İşletmelerde veya bireysel kullanıcılar tarafından lisanssız yazılım kullanılması en sık rastlanan ihlallerden biridir. Bilişim polisleri ve BSA (Business Software Alliance) gibi örgütlerin şikâyetleriyle çok sayıda soruşturma başlatılmaktadır.
2. Müzik ve Film Paylaşımı
MP3 indirme siteleri, torrent ağları üzerinden izinsiz paylaşım ve YouTube’dan telif hakkı olmayan içeriklerin kullanımı ciddi ihlal teşkil eder.
3. Marka Taklitçiliği
Sahte markalı ürünlerin (örneğin taklit çanta veya ayakkabılar) üretimi ve satışı, hem TCK hem de 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında suçtur.
VI. Ceza Soruşturmasında Süreç
-
Şikâyet: Fikri hak sahibi veya temsilcisi tarafından yapılmalıdır.
-
Delil Toplama: Lisans belgeleri, sözleşmeler, bandrol kayıtları sunulmalıdır.
-
Bilirkişi İncelemesi: Özellikle yazılım ve telif ihlallerinde teknik bilirkişi raporu alınır.
-
Kovuşturma ve Hüküm: FSEK kapsamında 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası söz konusudur.
VII. Koruma Yöntemleri ve Önleyici Tedbirler
-
Tescil ve kayıt işlemleri (Telif, marka, patent vb.)
-
Lisans sözleşmelerinin açık ve yazılı yapılması
-
ESER takip sistemleri (blockchain tabanlı lisans sistemleri)
-
İnternet içerik kaldırma başvuruları (5651 Sayılı Kanun çerçevesinde)
Örnek Olay
Olay:
Mimar A, tasarladığı özgün bir konut projesinin çizimlerini telif hakkıyla koruma altına almıştır. Ancak Rakip İnşaat Şirketi B, aynı çizimleri neredeyse birebir kullanarak başka bir projede uygulamış ve sosyal medyada “özgün tasarım” adıyla duyurmuştur. A, durumu fark ederek suç duyurusunda bulunmuştur.Şikâyet Dilekçesi
Tarafımca telif hakkı alınmış olan … isimli mimari proje, iznim ve rızam dışında şüpheliye ait B İnşaat Ltd. Şti. tarafından farklı bir projede kullanılmış ve sosyal medyada reklam aracı olarak paylaşılmıştır. Bu durum 5846 sayılı FSEK m.71 ve devamı maddeleri uyarınca suç teşkil etmektedir. Söz konusu proje çizimleri ektedir. Ayrıca tanık ve sosyal medya içerikleri mevcuttur.
Savunma Dilekçesi
Şikâyetçi tarafından tarafımıza isnat edilen mimari projenin izinsiz kullanıldığı yönündeki iddialar gerçeği yansıtmamaktadır. Söz konusu projede kullanılan çizim ve planlar, şirketimiz bünyesinde çalışan mimarlarımız tarafından özgün olarak geliştirilmiş olup, benzerlik yalnızca mimari türün doğasından kaynaklanmaktadır. Her iki proje teknik olarak karşılaştırıldığında ölçü ve oran farklılıkları açıkça görülecektir.
Ayrıca, iddia edilen projeye erişimimiz ya da kullanım yetkimiz hiçbir zaman olmamıştır.
VIII.Sonuç
Fikri hakların korunması, hem yaratıcılığın teşviki hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından büyük önem taşır. Türk hukuku bu konuda oldukça detaylı düzenlemeler getirmiştir. Ancak uygulamada, özellikle dijital ortamda tespitin zorluğu nedeniyle cezai süreçler zaman alabilmektedir. Bu nedenle, hem önleyici hukuki koruma önlemleri hem de etkin bir denetim sistemi geliştirilmelidir.
About Post Author
