Fazla Mesai Ücreti Alacağı: İşçi Hakları ve Dava Şartları
Giriş
Fazla çalışma (mesai), işçinin normal çalışma sürelerini aşan şekilde çalıştırılmasıdır. İş hukuku açısından fazla çalışmanın sınırları, şartları ve ücreti hem işçi hakları hem de işveren yükümlülükleri bakımından titizlikle düzenlenmiştir. Türkiye’de fazla çalışma ile ilgili hükümler 4857 sayılı İş Kanunu, İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Yönetmeliği, Yargıtay içtihatları ve toplu iş sözleşmeleri çerçevesinde şekillenmektedir.
Bu makalede fazla çalışma kavramı, yasal dayanaklar, hesaplama yöntemleri, ispat yükü, işçinin hakları ve Yargıtay kararlarıyla uygulamadaki sorunlar detaylı şekilde ele alınacaktır.
1. Fazla Çalışma Kavramı
4857 sayılı İş Kanunu m.41‘e göre fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade eder. Ancak iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse, belirlenen bu sürenin aşılması fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilir.
1.1. Günlük ve Haftalık Çalışma Süreleri
-
İş Kanunu m.63 uyarınca haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir.
-
Günlük çalışma süresi en fazla 11 saat olabilir.
-
Yılda en fazla 270 saat fazla çalışma yapılabilir (İş Kanunu m.41/8).
2. Fazla Çalışmanın Hukuki Dayanakları
2.1. İş Kanunu Hükümleri
-
İş Kanunu m.41: Fazla çalışma için işçinin onayı gerekir ve fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin %50 zamlı tutarıdır.
-
İş Kanunu m.63: Çalışma sürelerinin düzenlenmesi.
-
İş Kanunu m.46: Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmaların ücreti.
2.2. Fazla Çalışma Yönetmeliği
-
Fazla çalışma için yazılı onay alınması zorunludur.
-
Fazla mesai yaptırılabilecek işçi sayısı ve sürelerine ilişkin kısıtlamalar düzenlenmiştir.
3. Fazla Çalışma Ücreti Hesaplaması
Fazla mesai ücreti hesaplanırken:
-
Öncelikle işçinin normal saatlik ücreti belirlenir.
(Aylık ücret ÷ 30 gün ÷ 7,5 saat = Saatlik ücret) -
Fazla çalışma ücreti, bu saatlik ücretin %50 artırılmasıyla hesaplanır.
Örnek: Brüt ücreti 15.000 TL olan bir işçinin saatlik ücreti:
15.000 ÷ 30 ÷ 7,5 = 66,67 TL.
Fazla çalışma için ödenecek saatlik ücret: 66,67 TL + 33,33 TL (zam) = 100 TL.
4. Fazla Çalışma İçin İşçinin Onayı
İş Kanunu m.41/7 uyarınca fazla mesai için işçinin onayı gerekir. Bu onay, genellikle işe girişte alınır ve yazılı olarak kayıt altına alınır. Yargıtay, işçinin fiilen fazla çalışma yaptığını ispatlaması halinde onay şartını ikinci planda değerlendirmektedir.
5. Ulusal Bayram ve Tatil Günlerinde Fazla Çalışma
İş Kanunu m.47 uyarınca, işçi tatil günlerinde çalıştırılırsa ayrıca bir günlük ücret ilavesi yapılır. Örneğin, 29 Ekim günü çalışan işçiye bir günlük ücret + fazla çalışma ücreti ödenir.
6. Fazla Çalışma Ücretinin Yerine Serbest Zaman Kullanımı
İşçi, fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman kullanabilir. İş Kanunu m.41/4’e göre işçi, talep ederse fazla çalıştığı her saat için 1,5 saat serbest izin kullanabilir. Ancak bu izin, 6 ay içinde kullandırılmak zorundadır.
7. Fazla Çalışmanın İspatı
İşçi fazla çalıştığını ispat etmekle yükümlüdür. İspat araçları şunlardır:
-
İşyerindeki puantaj kayıtları, kart okuma sistemi,
-
Tanık beyanları,
-
E-posta, mesaj kayıtları,
-
Bordro ve banka ödemeleri.
Yargıtay kararında, işyeri kayıtları bulunmayan durumlarda tanık beyanlarının tek başına yeterli olabileceği belirtilmiştir.
8. Fazla Çalışma Alacağında Zamanaşımı
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.15 uyarınca fazla çalışma ücreti alacağı 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. İş sözleşmesinin feshedilmesinden itibaren bu süre işlemeye başlar.
9. Fazla Çalışma Hakkından Feragat
İşçi, iş sözleşmesi devam ederken fazla çalışma ücretinden feragat edemez. Ancak fesih sonrası yapılan ikale sözleşmelerinde veya ibranamelerde, Yargıtay, işçinin haklarının açıkça belirtilmesi halinde feragatı geçerli sayabilir.
10. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Bordro imzaları: İşçiye gerçekte ödenmeyen fazla mesai ücretinin bordroda ödenmiş gibi gösterilmesi.
-
Haftalık çalışma sürelerinin yanlış hesaplanması: Özellikle 45 saat altındaki sözleşmelerde fazla sürelerle çalışma kavramının yanlış anlaşılması.
-
Delil yetersizliği: İşçinin fazla mesaisini ispatlayamaması nedeniyle hak kaybı yaşaması.
Yargıtay, işçi lehine yorum ilkesini gözeterek fazla mesai davalarında genellikle işçiyi koruyan bir yaklaşım sergiler.
Sonuç
Fazla çalışma (mesai) ücreti, işçinin emeğinin karşılığını alması açısından önemli bir yasal haktır. İş Kanunu ve Yargıtay içtihatları, işçiyi koruyucu düzenlemeler getirmiştir. İşverenin fazla mesai ücretini zamanında ve doğru şekilde ödememesi, hem alacak davası hem de idari yaptırımlar doğurabilir.
İşçilerin hak kaybına uğramamaları için, fazla mesai çalışmalarını belgelemeleri, imzaladıkları bordroları dikkatle kontrol etmeleri ve gerekirse arabuluculuk ve iş mahkemeleri yoluna başvurmaları tavsiye edilir.
About Post Author
