Failin Kastının Tazminat Hukukundaki Etkisi ve Müterafik Kusur

1. Giriş

Türk Borçlar Kanunu’na (TBK) göre haksız fiil sorumluluğu, kusurlu bir fiilin başkasına zarar vermesi durumunda doğar. Haksız fiilin unsurları; fiil, zarar, kusur ve illiyet bağıdır (TBK m.49). Kusur, failin özen yükümlülüğüne aykırı davranışı; kast ise, failin zararı bilerek ve isteyerek doğurmasıdır. Kusurun en ağır şekli olan kast, failin tazminat sorumluluğunu doğrudan etkiler.

Buna karşılık müterafik kusur, zarara uğrayan kişinin kendi kusurlu davranışı nedeniyle zararın meydana gelmesine veya artmasına katkıda bulunmasıdır (TBK m.52). Bu durumda hâkim, mağdurun kusurunu dikkate alarak tazminat miktarını indirir. Dolayısıyla, failin kastı ile mağdurun kusuru bir arada değerlendirildiğinde, tazminat miktarının belirlenmesi ve illiyet bağı analizi özel önem kazanır.

2. Kast ve Kusur Kavramlarının Ayırımı

Kast (dolus), failin zararlı sonucu bilerek ve isteyerek meydana getirmesi anlamına gelir. Örneğin, bir kimsenin kasıtlı olarak başkasının malını yakması veya kasten yaralaması, kastlı haksız fiildir.
Kusur ise genellikle ihmal veya özen eksikliğinden kaynaklanır. Taksir, kusurun en yaygın şeklidir. Kastlı eylemlerde, tazminat sorumluluğu daha ağırdır çünkü failin bilerek zarar vermesi, sorumluluğun indirilmesine engel olur.

3. Kastlı Haksız Fiillerde Tazminat Sorumluluğu

TBK m.49 gereği, zarar veren kişi kusur derecesine bakılmaksızın tazminatla yükümlüdür. Kastın tespit edildiği durumlarda, hâkim failin davranışını ağırlaştırıcı bir unsur olarak görür.

Kastlı fiillerde, manevi tazminat talepleri daha kolay kabul edilir.
Failin kastı, genellikle ceza yargılamasında verilen mahkûmiyet kararları ile ispatlanır ve hukuk mahkemesinde kesin delil niteliği taşır.
TBK m.51’de, hâkimin kusur derecesini ve tarafların durumunu göz önünde bulundurarak tazminatı belirlemesi düzenlenmiştir. Failin kastı, tazminatın tam ve hatta bazı durumlarda artırılmış şekilde hükmedilmesini sağlar.

Örnek: Kasten yaralama sonucu mağdurun tedavi masraflarını failin tamamen karşılaması gerekir. Failin kastı nedeniyle tazminat indirimi mümkün değildir.

4. Müterafik Kusur Kavramı

TBK m.52/1’e göre:

“Zarara uğrayan, zararın doğumuna veya artmasına kendi kusuru ile katkıda bulunmuşsa, hâkim tazminat miktarını indirebilir veya tamamen kaldırabilir.”

Müterafik kusur, genellikle mağdurun özen yükümlülüğüne aykırı davranışları ile ortaya çıkar.
Örnek: Trafik kazasında, mağdur emniyet kemeri takmamışsa ya da kırmızı ışıkta geçmişse kusurlu sayılır ve tazminatı indirilir.

5. Failin Kastı ile Müterafik Kusurun İlişkisi

Failin kastı ile mağdurun müterafik kusuru karşılaştırıldığında iki farklı yaklaşım vardır:

Failin kastı baskın unsurdur. Mağdurun kusuru olsa bile, failin kastı nedeniyle tazminat indirimi sınırlı olabilir.
- Yargıtay uygulamasında, failin kastı çok ağırsa, mağdurun hafif kusuru tazminat indirimine neden olmayabilir.
- Örneğin, kasten yaralama fiillerinde mağdurun hatalı bir hareketi olsa bile tazminatın tamamen kaldırılması beklenmez.
Kusur oranı analizi yapılır. Hem failin kastı hem de mağdurun kusuru oranlanır.
- Eğer mağdur ağır kusurlu ise (örneğin kavgayı başlatan taraf), failin kastı olsa dahi tazminat ciddi şekilde indirilebilir.

Yargıtay 4. Hukuk Dairesi Kararı:
2016/9123 E., 2018/4510 K. sayılı kararda, kavgayı başlatan mağdurun müterafik kusuru dikkate alınarak tazminat %30 oranında indirilmiştir, ancak failin kasti davranışı nedeniyle indirim sınırlandırılmıştır.

6. Manevi Tazminat ve Kastın Etkisi

Kastlı fiiller, manevi tazminat miktarını da etkiler. Failin bilerek verdiği zarar, mağdurun çektiği acıyı artırdığı için hâkim daha yüksek bir manevi tazminata hükmedebilir (TBK m.56).

Kasten yaralama, hakaret, kişilik haklarına saldırı gibi durumlarda failin kastı, manevi tazminatın artırılmasına neden olur.
Buna karşın, mağdurun kışkırtıcı davranışları (örneğin haksız tahrik) manevi tazminatın azaltılmasına yol açabilir.

7. Trafik Kazalarında Uygulama

Trafik kazaları, müterafik kusurun en çok tartışıldığı alanlardan biridir.

Sürücü kasten veya ağır kusurlu şekilde hareket ederse (alkollü araç kullanmak, aşırı hız yapmak), mağdurun hafif kusuru (kemer takmamak vb.) daha düşük oranda indirim sebebi olur.
Yargıtay, emniyet kemeri takmayan mağdurlar için genelde %20-30 indirim öngörmektedir.

Örnek Karar: Yargıtay 17. HD, 2018/3952 E., 2019/4623 K. kararında, alkollü sürücünün kusurunun ağır basması nedeniyle mağdurun %20’lik kusuru dikkate alınarak tazminat kısmen indirilmiştir.

8. Hâkimin Takdir Yetkisi

TBK m.51-52, hâkime hem failin kastını hem de mağdurun kusurunu dikkate alarak “adalete uygun bir tazminat” belirleme yetkisi tanır. Hâkim:

Tarafların ekonomik ve sosyal durumunu,
Olayın oluş şekli ve zararın niteliğini,
Kusurun derecesini ve kastın ağırlığını göz önünde bulundurur.

9. Yargıtay Uygulamasında Eğilim

Failin kastı varsa, tazminat tamdır: Yargıtay, özellikle kasten yaralama ve malvarlığına yönelik kastlı fiillerde, mağdurun hafif kusurunun tazminata etkisinin sınırlı olduğunu kabul eder.
Müterafik kusur ağırsa, indirim uygulanır: Örneğin, kavga ortamında provokatif davranışlar mağdurun müterafik kusuru sayılır.

Örnek İçtihat: Yargıtay 4. HD, 2017/2659 E., 2018/5610 K. kararında, mağdurun olayın gelişiminde %40 kusurlu olduğu belirlenmiş, failin kastına rağmen tazminatta %40 indirim yapılmıştır.

10. Sonuç

Failin kastı, tazminat hukukunda kusurun en ağır şekli olarak kabul edilir ve failin sorumluluğunu en üst düzeye çıkarır. Buna karşılık, mağdurun müterafik kusuru varsa, hâkim tazminatı kısmen veya tamamen indirebilir. Uygulamada bu iki unsurun karşılaştırılması, olayın özelliklerine göre değişir.
Özetle:

Kastlı fiillerde fail tam sorumludur.
Mağdurun ağır kusuru varsa tazminat indirimi mümkündür.
Manevi tazminat miktarı, kastın ağırlığıyla doğru orantılıdır.

Single Blog Title