Enerji Şirketlerinin Üst Hakkına Müdahalesinde Süre Sınırlamaları

(Hukuki Çerçeve, Uygulama Örnekleri ve Yatırımcı Açısından Risk Analizi)

1. Giriş

Enerji sektörü, Türkiye’nin ekonomik kalkınma hedefleri içerisinde stratejik öneme sahip alanlardan biridir. Elektrik üretim santralleri, rüzgar ve güneş enerji tesisleri, doğalgaz depolama alanları ve iletim hatları gibi yatırımların büyük bölümü üst hakkı (üst irtifakı) tesis edilerek yürütülmektedir. Üst hakkı, çoğunlukla Türk Medeni Kanunu’nun 826-836. maddeleri uyarınca tapu kütüğüne tescil edilen ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilen, bağımsız ve sürekli bir ayni haktır.

Ancak enerji şirketlerinin, üst hakkı konusu taşınmazlarda, hak sahiplerinin veya yatırımcıların rızası dışında müdahalelerde bulunması durumunda süre sınırlamaları kritik bir hukuki tartışma alanı yaratmaktadır. Müdahale, sadece hakkın sona ermesine yönelik değil, hakkın kullanımı sırasında da söz konusu olabilir. Burada müdahalenin ne zaman öğrenildiği, dava açma süresi, zamanaşımı ve hak düşürücü süreler belirleyici olur.

Bu makalede; mevzuattaki düzenlemeler, yargı içtihatları ve yatırımcı perspektifi bir arada ele alınarak enerji şirketlerinin üst hakkına müdahalesinde süre sınırlamaları incelenecektir.

---

2. Üst Hakkının Hukuki Niteliği ve Enerji Sektöründeki Önemi

2.1. Tanım ve Kapsam

Üst hakkı, bir taşınmaz mal üzerinde başkasına ait arazi üzerine yapı inşa etme veya mevcut yapıyı muhafaza etme yetkisi veren, tapu siciline tescil ile doğan ve bağımsız olarak devredilebilen bir ayni haktır. Enerji sektöründe bu hak;

• Rüzgar türbinlerinin dikilmesi,

• Güneş panellerinin yerleştirilmesi,

• Elektrik iletim hatlarının geçirilmesi,

• Doğalgaz veya petrol boru hatlarının döşenmesi,
  gibi projeler için kullanılmaktadır.

2.2. Sektörde Kullanım Alanı

Özellikle 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve ilgili yönetmelikler, enerji yatırımlarında kamulaştırma yerine irtifak hakkı veya üst hakkı tesisini öngörmektedir. Bu hem kamu yararı hem de maliyet optimizasyonu açısından tercih edilmektedir.

---

3. Enerji Şirketlerinin Üst Hakkına Müdahalesi Nedir?

Enerji şirketleri üst hakkına şu şekillerde müdahalede bulunabilir:

1. Süre Bitiminden Önce Hakka Son Verme:
   Üst hakkı genellikle 30-49 yıl süre ile tesis edilir. Enerji şirketi, bu süre dolmadan hakkın sona erdiğini iddia edip taşınmaza müdahale edebilir.

2. Hakkın Kullanım Şartlarının Tek Taraflı Değiştirilmesi:
   Proje alanı küçültülmesi, kullanım amaçlarının değiştirilmesi veya tesislere erişimin engellenmesi.

3. Kamulaştırma veya Yeniden Düzenleme Girişimleri:
   Mevcut üst hakkı olan bir alanın, yeni bir enerji projesi gerekçesiyle farklı bir hak tesisine konu edilmesi.

4. Fiili Müdahaleler:
   Yatırım sahasına izinsiz girme, mevcut tesisleri sökme, bakım-onarım faaliyetlerini engelleme.

---

4. Süre Sınırlamaları: Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler

Enerji şirketlerinin üst hakkına müdahalelerinde hangi süreler geçerli olur, buna hangi hukuk kuralları uygulanır?

4.1. Müdahalenin Önlenmesi Davaları (Elatmanın Önlenmesi)

Türk Medeni Kanunu m.683 gereği malik veya hak sahibi, haksız müdahalenin önlenmesini isteyebilir. Bu tür davalarda zamanaşımı yoktur, çünkü müdahale devam ettiği sürece dava açılabilir. Ancak müdahale bitmişse ve zarar söz konusuysa, tazminat talebinde 6098 sayılı TBK m.72 uyarınca 2 yıllık zamanaşımı süresi işlemeye başlar.

4.2. Üst Hakkının Sona Erdirilmesine İlişkin Davalar

Enerji şirketi, süre dolmadan hakkı sona erdirmek isterse, bu işlem idari bir tasarrufla yapılmışsa 2577 sayılı İYUK m.7 uyarınca 60 günlük hak düşürücü süre içinde iptal davası açılması gerekir. Eğer işlem özel hukuk ilişkisine dayanıyorsa TBK hükümlerindeki 10 yıllık genel zamanaşımı süresi uygulanır.

4.3. Kamulaştırma ve Kamulaştırmasız El Atma

Eğer müdahale kamulaştırmasız el atma şeklindeyse, fiilin öğrenilmesinden itibaren 5 yıllık dava açma süresi söz konusudur (2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu m.11 ve m.27). Ancak müdahale devam ediyorsa süre işlemez.

4.4. Sözleşmeye Dayalı Müdahale

Üst hakkı genellikle bir sözleşme ile düzenlendiğinden, bu sözleşmedeki fesih veya değişiklik hükümlerinde yer alan özel süreler de dikkate alınmalıdır. Bu süreler hak düşürücü süre niteliği taşıyabilir.

---

5. Yargı Uygulamaları ve İçtihatlar

Yargıtay kararlarında öne çıkan ilkeler:

• Üst hakkına yapılan müdahale fiili bir el atma niteliği taşıyorsa, dava zamanaşımına tabi değildir.

• Müdahale idari işlem kaynaklı ise İYUK’taki 60 günlük süre mutlak olarak uygulanır.

• Taraflar arasındaki sözleşme ile belirlenen süreler, aksi kararlaştırılmadıkça bağlayıcıdır.

• Hak sahibi, müdahaleyi öğrendiği anda harekete geçmezse, tazminat talepleri için süreler işlemeye başlar.

---

6. Yatırımcı Açısından Süre Yönetimi

Enerji yatırımlarında sürelerin kaçırılması ciddi hak kayıplarına yol açar. Bu nedenle:

1. Üst hakkı tapu kayıtlarının düzenli takibi yapılmalıdır.

2. Sözleşmedeki süre hükümleri net şekilde bilinmelidir.

3. Müdahalenin öğrenildiği tarih yazılı ve ispat edilebilir şekilde kayıt altına alınmalıdır.

4. İdari işlemlerde 60 günlük hak düşürücü süre asla gözden kaçırılmamalıdır.

5. Hukuki ihtilaflarda zamanaşımı dolmadan ihtarname ve dava açılmalıdır.

---

7. Sonuç ve Değerlendirme

Enerji şirketlerinin üst hakkına müdahalelerinde süre sınırlamaları, hem hak sahipleri hem de yatırımcılar açısından kritik önemdedir. Hak düşürücü süreler kaçırıldığında dava hakkı tamamen ortadan kalkar; zamanaşımı süreleri dolduğunda ise tazminat talep etme imkanı kaybolur.

Bu nedenle;

• Üst hakkına ilişkin tüm belgeler ve tapu kayıtları düzenli takip edilmeli,

• Müdahalenin hukuki niteliğine göre hangi sürenin işlediği tespit edilmeli,

• Özellikle idari işlemler için 60 günlük süreye dikkat edilmeli,

• Fiili el atmalarda ise müdahale bitmeden dava açma hakkının sürdüğü unutulmamalıdır.

---